Marek Blaza SJ

Proklamacja S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej

Sob�r Watyka�ski II w Konstytucji o Liturgii wskaza�, i� aby obficiej zastawi� dla wiernych st� S�owa Bo�ego, nale�y szerzej otworzy� skarbiec biblijny, tak by w ustalonym przeci�gu lat odczyta� wiernym wa�niejsze cz�ci Pisma �wi�tego[1]. Ta reforma liturgii S�owa Bo�ego po Vaticanum II w praktyce jednak dotyczy tylko Ko�cio�a rzymskokatolickiego, a nie mia�a zastosowania do katolickich Ko�cio��w wschodnich, w tym liturgicznej tradycji bizantyjskiej. St�d celem niniejszego artyku�u jest odniesienie si� do bogactwa tej tradycji liturgicznej, aby sta�a si� ona pomoc� w podj�ciu g��bszej refleksji na temat roli i znaczenia S�owa Bo�ego i jego proklamacji w liturgii w og�le. Z kolei dla chrze�cijan tradycji bizantyjskiej podj�cie tego tematu mo�e sta� si� okazj� z jednej strony do wyeksponowania bogactwa i walor�w proklamacji S�owa Bo�ego w swojej tradycji liturgicznej, z drugiej strony natomiast do zastanowienia si� nad tym, czy nie nale�a�oby temu przepowiadaniu S�owa Bo�ego nada� now� jako��, kt�ra odpowiada�aby wymogom wsp�czesnego �wiata.

1.Proklamacja S�owa Bo�ego w dobowym cyklu liturgicznym

Proklamacja S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej, podobnie jak w tradycji �aci�skiej ma miejsce we wszystkich nabo�e�stwach dobowego cyklu liturgicznego, na kt�ry sk�ada si� w pierwszym rz�dzie Boska Liturgia, czyli Eucharystia b�d�ca szczytem i uwie�czeniem dnia liturgicznego oraz Horologion, czyli Liturgia Godzin, na kt�r� sk�adaj� si� Nieszpory, Kompleta, Godzina P�nocna (το Μεσονυκτικον), Jutrznia, Pryma, Tercja, Seksta i Nona. Podejmuj�c refleksj� nad proklamacj� S�owa Bo�ego w dobowym cyklu liturgicznym, za punkt wyj�cia obierzemy przedstawienie og�lnej struktury poszczeg�lnych nabo�e�stw. Jest to umotywowane tym, i� z jednej strony cz�stokro� dany tekst biblijny stanowi integraln� cz�� konkretnego nabo�e�stwa cyklu dobowego, z drugiej strony natomiast podczas niekt�rych nabo�e�stw tego cyklu przewidziane jest miejsce na czytanie jednej lub kilku perykop z ksi�g Pisma �wi�tego.

1.1.Boska Liturgia

Boska Liturgia, czyli Eucharystia w bizantyjskiej tradycji liturgicznej sk�ada si� obecnie z trzech zasadniczych cz�ci. Pierwsza z nich to tzw. proskomidia[2] (zwana r�wnie� prothesis), podczas kt�rej jeden z kap�an�w dokonuje przygotowania dar�w chleba i wina. Chocia� s�owa modlitw wypowiadane po cichu przez kap�ana podczas proskomidii w du�ej mierze nawi�zuj� do tekst�w biblijnych, to jednak wierni nie s� w stanie ich us�ysze� i dlatego trudno tu m�wi� o proklamacji Bo�ego S�owa[3]. Po proskomidii nast�puje druga cz�� Boskiej Liturgii, zwana Liturgi� katechumen�w[4], kt�ra jest szczeg�lnym miejscem proklamacji S�owa Bo�ego. Punktem kulminacyjnym Liturgii katechumen�w jest czytanie Ewangelii. Z kolei trzecia cz�� to Liturgia wiernych, kt�rej punktem szczytowym jest Anafora, czyli Modlitwa Eucharystyczna. Chocia� podczas Liturgii wiernych k�adzie si� akcent na sprawowanie Sakramentu Eucharystii, to jednak same teksty liturgiczne oparte s� na Pi�mie �wi�tym i dlatego w szerokim sensie winno si� uwa�a� r�wnie� t� cz�� Boskiej Liturgii za miejsce proklamacji Bo�ego S�owa[5].

1.1.1.Liturgia �w. Jana Chryzostoma i Liturgia �w. Bazylego Wielkiego

Najcz�ciej sprawowana obecnie w tradycji bizantyjskiej Liturgia �w. Jana Chryzostoma oraz sprawowana 10 razy w roku Liturgia �w. Bazylego Wielkiego zasadniczo r�ni� si� mi�dzy sob� jedynie cichymi modlitwami odmawianymi przez kap�ana tak, �e co do struktury s� one identyczne. Teksty obydwu tych Liturgii wywodz� si� z tradycji antioche�skiej. Przyjmuje si�, i� Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego zacz�to sprawowa� za spraw� �w. Grzegorza z Nazjanzu (zm. ok.390)[6]. Z kolei upowszechnienie si� Liturgii �w. Jana Chryzostoma w Bizancjum w du�ej mierze zwi�zane jest z osob� tego� �wi�tego, kt�ry w latach 398-404 by� arcybiskupem Konstantynopola[7].

�wiadectwa dotycz�ce proklamacji S�owa Bo�ego w tradycji antioche�skiej z prze�omu IV i V w. wskazuj� na to, �e sprawowanie Eucharystii rozpoczyna�o si� od razu od czytania perykop z Pisma �wi�tego. Pod koniec IV w. Liturgia Azji po Synodzie Laodycejskim (343) rozpoczyna�a si� od wej�cia biskupa i prezbiter�w do �wi�tyni, poczym od razu nast�powa�y czytania, psalm, Ewangelia i kazanie[8]. Z kolei Liturgia w Antiochii pod koniec V w. rozpoczyna�a si� od wej�cia kap�ana na tron, sk�d b�ogos�awi� on wiernych s�owami „pok�j wszystkim”. Potem czytano Proroctwo, czyli czytanie ze Starego Testamentu, po kt�rym czytano Aposto�a[9], czyli perykop� z List�w apostolskich, po kt�rej z kolei nast�powa� psalm, Ewangelia, pozdrowienie „pok�j wszystkim” i kazanie[10]. Podobn� struktur� posiada�a Liturgia Kappadocji i Pontu z pocz�tku VI w[11]. R�wnie� w Konstantynopolu pod koniec IV w. Liturgia rozpoczyna�a si� od wej�cia biskupa do �wi�tyni. Po pozdrowieniu wiernych „pok�j wszystkim” biskup zajmowa� miejsce na tronie. Potem nast�powa�o wezwanie diakona „b�d�my uwa�ni”, po kt�rym mia�o miejsce czytanie ze Starego Testamentu. Po tym�e czytaniu prawdopodobnie by� psalm, po kt�rym czytano Aposto�a i Ewangeli�. Potem mia�o miejsce pozdrowienie „pok�j wszystkim” i kazanie g�oszone z ambony umieszczonej na �rodku �wi�tyni[12]. Z kolei od V do VII w. Liturgia w Konstantynopolu rozpoczyna si� ju� od �piewu Trisagionu[13] i okadzenia �wi�tyni. Dopiero potem g��wny celebrans pozdrawia wiernych „pok�j wszystkim”, a diakon kilkakrotnie powtarza wezwanie „b�d�my uwa�ni”, po kt�rym lektor prawdopodobnie z podwy�szonego miejsca (ambony) czyta� perykop� ze Starego Testamentu. Nast�pnie lektor czyta� Aposto�a, po kt�rym czytano Ewangeli�. Po pozdrowieniu „pok�j wszystkim” mia�o miejsce kazanie g�oszone na �rodku �wi�tyni[14]. Z kolei w VII w. Liturgia w Konstantynopolu rozpoczyna�a si� od wej�cia biskupa i ludu do �wi�tyni, poczym nast�powa� �piew Trisagionu. Potem biskup wchodzi� do prezbiterium, siada� na tronie i pozdrawia� wiernych „pok�j wszystkim”. Po tych s�owach lektor czyta� czytanie ze Starego Testamentu z ambony. Po czytaniu nast�powa�a pie��, a biskup ponownie pozdrawia� wiernych „pok�j wszystkim”, poczym lektor czyta� Aposto�a. Potem zn�w �piewano pie��, a po niej czytano Ewangeli�. Nast�pnie g��wny celebrans kierowa� do wiernych „pobo�ne s�owa”[15].

W por�wnaniu z powy�szymi �wiadectwami od VIII w. w Liturgii konstantynopolita�skiej zacz�y zachodzi� istotne zmiany. Odt�d Liturgia katechumen�w rozpoczyna si� od �piewu psalm�w zwanych obecnie antyfonami lub psalmami typicznymi (τα τυπικα), kt�re niegdy� stanowi�y oddzielne oficjum b�d�ce integralnym elementem liturgii stacyjnej w Konstantynopolu. Od oko�o VIII w. w sk�ad tych antyfon wchodzi� m.in. Ps 92[16]Μονογενης `Υιος) z VI w. przypisywany cesarzowi Justynianowi (527-565) [17]. R�wnie� od VIII w. zarzucono w Liturgii �w. Jana Chryzostoma i �w. Bazylego Wielkiego czytanie perykopy ze Starego Testamentu i Ps 94,6 oraz hymn chrystologiczny „Jednorodzony Synu” ([18].

Obecnie w Liturgii �w. Jana Chryzostoma i Liturgii �w. Bazylego Wielkiego antyfony, o kt�rych wy�ej by�a mowa, zosta�y umieszczone w ramach pierwszej cz�ci Liturgii katechumen�w zwanej enarxis[19]. Antyfony te znajduj� si� mi�dzy wielk� ekteni�[20] i Ma�ym Wej�ciem (`η Мικρα Εισοδος), kt�rego punktem szczytowym jest procesja z Ewangeliarzem. W ramach antyfon �piewa si� zwykle trzy psalmy lub inne pie�ni liturgiczne, kt�re przedzielone s� ma�ymi ekteniami. Po drugim psalmie �piewa si� hymn „Jednorodzony Synu” (Μονογενης `Υιος)[21]. Antyfony te nale�� do cz�ci zmiennych Liturgii. W dni powszednie �piewa si� Ps 91 z refrenem „Przez modlitwy Bogurodzicy, Zbawicielu, zbaw nas”, Ps 92 z refrenem „Przez modlitwy �wi�tych Twoich, zbaw nas, Panie” i Ps 94 z refrenem „Zbaw nas, Synu Bo�y, kt�ry wspania�y jeste� po�r�d �wi�tych, �piewamy Ci: Alleluja”[22]. W niedziele w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej �piewa si� tzw. psalmy typiczne: Ps 102 i Ps 145 bez refrenu oraz �piew „B�ogos�awie�stw” (Mt 5,3-12)[23]. W tradycji bizantyjsko-greckiej Ps 102 �piewa si� z refrenem „Przez modlitwy Bogurodzicy, Zbawicielu, zbaw nas”, a Ps 145 z refrenem „Zbaw nas, Synu Bo�y, kt�ry powsta�e� z martwych, �piewamy Ci: Alleluja”. Z kolei w tradycji bizantyjsko-ukrai�skiej najcz�ciej w niedziele �piewa si� Ps 65,1-4 z refrenem „Przez modlitwy Bogurodzicy, Zbawicielu, zbaw nas” oraz Ps 66,2-5a i Ps 94,1-3 z refrenem „Zbaw nas, Synu Bo�y, kt�ry powsta�e� z martwych, �piewamy Ci: Alleluja”[24]. W tradycji bizantyjsko-rumu�skiej zar�wno w niedziele jak i w dni powszednie pierwsz� antyfon� stanowi Ps 102 bez refrenu, drug� hymn „Jednorodzony Synu”, a trzeci� �piew „B�ogos�awie�stw” (Mt 5,3-12) b�d� kontakion[25] ku czci Bogurodzicy Ap�r�toare Doamn�[26]. Z kolei w wielkie �wi�ta w wi�kszo�ci Ko�cio��w tradycji bizantyjskiej �piewa si� psalmy w�asne wraz z w�asnymi refrenami[27].

Podczas trzeciej antyfony ma miejsce tzw. Ma�e Wej�cie, czyli uroczysta procesja z Ewangeliarzem. Ten obrz�d nawi�zuje do zwyczaj�w dawnego Ko�cio�a w Konstantynopolu, kiedy Liturgia rozpoczyna�a si� od wej�cia duchownych i wiernych do �wi�tyni, o czym by�a ju� mowa wy�ej. Ma�e Wej�cie stanowi rozpocz�cie w�a�ciwego momentu proklamacji S�owa Bo�ego. Po Ma�ym Wej�ciu �piewa si� hymn Trisagionu. W niekt�rych Ko�cio�ach lokalnych tradycji bizantyjskiej zachowa� si� zwyczaj, i� podczas �piewu tego hymnu lektor udaje si� do g��wnego celebransa po b�ogos�awie�stwo. Po hymnie „�wi�ty Bo�e” celebrans b�ogos�awi wiernych s�owami „pok�j wszystkim”, poczym ma miejsce �piew prokimenonu[28], czyli odpowiednika psalmu responsoryjnego w liturgii rzymskiej. Pierwotnie prokimenon zawiera� ca�y psalm[29]. Obecnie sk�ada si� z refrenu i jednego b�d� kilku wers�w zaczerpni�tych z psalm�w lub innych ksi�g Pisma �wi�tego. Po prokimenonie diakon m�wi „M�dro��”, a lektor czyta nag��wek Aposto�a, po kt�rym diakon wzywa „b�d�my uwa�ni”. W wi�kszo�ci Ko�cio��w tradycji bizantyjskiej ju� podczas Aposto�a ma miejsce okadzenie o�tarza, przygotowanych dar�w na bocznym o�tarzu, ikon w prezbiterium, ikonostasu, duchownych i wiernych, a w innych Ko�cio�ach (np. tradycji bizantyjsko-ukrai�skiej) okadzenie to ma miejsce dopiero po przeczytaniu Aposto�a, kiedy rozbrzmiewa �piew Alleluja[30]. W niekt�rych Ko�cio�ach �piew ten jest z zasady nie jest uroczysty i d�ugi (np. tradycja bizantyjsko-grecka i bizantyjsko-rumu�ska), a w innych Ko�cio�ach (np. tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej) Alleluja �piewa si� d�ugo i uroczy�cie, najcz�ciej do��czaj�c do niego dwa wersy psalmu lub innej ksi�gi Pisma �wi�tego zwane allelujarionem (`αλληλουϊαριον). W tym czasie kap�ani odmawiaj� modlitw� przed Ewangeli�, w kt�rej prosz� o �wiat�o Boskiego poznania ku rozwa�aniu ewangelicznych przepowiada�[31]. Nast�pnie je�li jest diakon maj�cy przeczyta� Ewangeli�, prosi on g��wnego celebransa o b�ogos�awie�stwo[32]. Potem diakon nie maj�cy czyta� Ewangelii (je�li jest) albo sam kap�an wzywa: „Sta�my prosto! Wys�uchajmy �wi�tej Ewangelii”. Po tych s�owach g��wny celebrans b�ogos�awi wiernych: „Pok�j wszystkim”, na co lud odpowiada: „I duchowi twojemu”. W�wczas diakon albo je�li go nie ma, kap�an maj�cy proklamowa� Ewangeli�, m�wi: „Od (Mateusza, Marka, �ukasza, Jana) �wi�tej Ewangelii czytanie”. Wierni, czyni�c znak krzy�a, odpowiadaj�: „Chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”. Potem wierni s�ysz� wezwanie: „b�d�my uwa�ni”[33]. Nast�pnie diakon albo je�li go nie ma, sam kap�an czyta Ewangeli�. W tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej Ewangeli� proklamuje si� w kierunku zachodnim, tzn. przodem do ludu ze specjalnej, nieprzeno�nej ambony albo z przeno�nej ambony w Kr�lewskich Wrotach. W tradycji bizantyjsko-ukrai�skiej Ewangeli� czyta si� w kierunku zachodnim z przeno�nej ambony w Kr�lewskich Wrotach. W tradycji bizantyjsko-rosyjskiej podczas Liturgii, kt�rej przewodniczy biskup, diakon czyta Ewangeli� z przeno�nej ambony w kierunku wschodnim, czyli ty�em do ludu ze �rodka �wi�tyni, gdzie umieszczona jest katedra biskupa. W Liturgii bez biskupa diakon czyta Ewangeli� z przeno�nej ambony w Kr�lewskich Wrotach r�wnie� w kierunku wschodnim. Natomiast je�li nie ma diakona, w�wczas kap�an czyta Ewangeli� z przeno�nej ambony w Kr�lewskich Wrotach w kierunku zachodnim, czyli przodem do ludu. Po odczytaniu Ewangelii lud czyni�c znak krzy�a, odpowiada: „Chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”, poczym g��wny celebrans b�ogos�awi Ewangeliarzem wiernych, je�li taki jest zwyczaj. Po Ewangelii ma miejsce homilia b�d� kazanie. Jednak w wielu Ko�cio�ach tradycji bizantyjskiej homilia lub kazanie ma miejsce albo przed ko�cowym b�ogos�awie�stwem, albo podczas Komunii �w. duchownych. W Ko�cio�ach prawos�awnych kazanie lub homili� mo�e g�osi� tak duchowny jak i �wiecki[34]. Po homilii lub kazaniu w zale�no�ci od praktyki nast�puj� m.in. modlitwy za katechumen�w i ich odes�anie, poczym rozpoczyna si� Liturgia wiernych, podczas kt�rej jak r�wnie� po jej zako�czeniu Ewangeliarz ca�y czas pozostaje na o�tarzu.

1.1.2.Liturgia �w. Jakuba Aposto�a

Liturgia �w. Jakuba Aposto�a, Brata Pa�skiego wywodzi si� z tradycji jerozolimskiej. Nad t� Liturgi� nie przeprowadzono jeszcze tak gruntownych bada� jak nad Liturgi� �w. Jana Chryzostoma czy Bazylego Wielkiego[35]. Przyjmuje si�, �e jej zasadniczy trzon zosta� ukszta�towany w IV w.[36], a do IX w. w Palestynie, na Cyprze, na wyspie Zakynthos, w Aleksandrii, na g�rze Synaj i w po�udniowej Italii by�a ona bardziej rozpowszechniona ni� Liturgia �w. Jana Chryzostoma i Liturgia �w. Bazylego Wielkiego[37]. Obecnie Liturgia �w. Jakuba Aposto�a jest sprawowana bardzo rzadko[38]. Je�li natomiast przyjrze� si� proklamacji Bo�ego S�owa podczas Liturgii �w. Jakuba Aposto�a, to na podstawie �wiadectw wiadomo, �e ju� w IV w. w Palestynie Liturgia ta rozpoczyna�a si� od czyta� czytanych po grecku i po syryjsku, po kt�rych nast�powa� psalm i Ewangelia. P�niej celebrans pozdrawia� wiernych s�owami „pok�j wszystkim” i mia�o miejsce kazanie[39]. Liturgia �w. Jakuba Aposto�a po dzi� dzie� w du�ej mierze zachowa�a t� staro�ytn� struktur�. Po kr�tkiej proskomidii nast�puj� modlitwy wst�pne[40], po kt�rych od razu rozpoczyna si� Ma�e Wej�cie (`η Мικρα Εισοδος), kt�re w odr�nieniu od Liturgii �w. Jana Chryzostoma i Bazylego Wielkiego w Liturgii �w. Jakuba Aposto�a jest bardziej rozbudowane: z prezbiterium w formie procesji kolejno wychodzi lektor z Prorokiem[41], diakon z Aposto�em oraz prezbiter z Ewangeliarzem. Udaj� si� oni do przedsionka �wi�tyni, a nast�pnie na jej �rodek, gdzie znajduje si� katedra biskupa skierowana w stron� zachodni�, czyli twarz� do ludu[42]. Przy katedrze znajduj� si� dwie ambony r�wnie� skierowane na zach�d. Na ambonie stoj�cej po prawej stronie od katedry biskupa umieszcza si� Proroka i Aposto�a, a na ambonie stoj�cej po lewej stronie od katedry biskupa Ewangeliarz. Podczas Ma�ego Wej�cia jako antyfon� �piewa si� jedynie hymn „Jednorodzony Synu”[43]. Po Ma�ym Wej�ciu nast�puje ektenia wielka, kt�rej wezwania diakon wypowiada w kierunku zachodnim, a wi�c przodem do ludu. Potem nast�puje �piew Trisagionu, po kt�rym celebrans b�ogos�awi�c, pozdrawia lud „pok�j wszystkim”. Po odpowiedzi „i duchowi twojemu” nast�puje trzykrotny �piew Alleluja. W tym czasie lektor otrzymuje b�ogos�awie�stwo od celebransa tak, �e po �piewie z ambony umieszczonej po prawej stronie katedry biskupa czyta nag��wek Proroka. Nast�pnie diakon m�wi: „b�d�my uwa�ni”, poczym lektor z tego samego miejsca czyta perykop� ze Starego Testamentu. Potem nast�puje trzykrotny �piew Alleluja, podczas kt�rego kap�ani odmawiaj� modlitw� przed Ewangeli�, t� sam�, kt�r� si� odmawia w Liturgii �w. Jana Chryzostoma i Bazylego Wielkiego[44]. Przed oczytaniem Ewangelii nie u�ywa si� kadzid�a. Po �piewie diakon wzywa: „sta�my prosto, wys�uchajmy �wi�tej Ewangelii”. G��wny celebrans nie pozdrawia ludu, ale od razu po wezwaniu diakona maj�cy odczyta� Ewangeli� prezbiter (a nie diakon!) m�wi: „czytanie od (Mateusza, Marka, �ukasza, Jana) �wi�tej Ewangelii”. Na te s�owa lud nic nie odpowiada, a diakon od razu wzywa: „b�d�my uwa�ni podczas �wi�tego czytania”. Prezbiter odczytuje teraz Ewangeli� z ambony umieszczonej po lewej stronie katedry biskupa. Po Ewangelii nast�puje znowu trzykrotny �piew Alleluja, podczas kt�rego diakon otrzymuje b�ogos�awie�stwo tak, �e po �piewie odczytuje nag��wek Aposto�a z ambony umieszczonej po prawej stronie katedry biskupa. Nast�pnie inny diakon, a je�li go nie ma, sam prezbiter, wzywa: „b�d�my uwa�ni”. Po tym, jak diakon przeczyta� Aposto�a, po raz czwarty ju� nast�puje trzykrotny �piew Alleluja, po kt�rym biskup lub kap�an g�osi homili� lub kazanie. Je�eli czyni to biskup, w�wczas siedzi on na katedrze, trzymaj�c �ez� (pastora�) w r�ce. Po pouczeniu biskupa lub kap�ana lud �piewa: „chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”, podczas gdy duchowni zabieraj� �wi�te ksi�gi z ambon i zanosz� do prezbiterium[45].

Por�wnuj�c liturgiczn� tradycj� jerozolimsk� z antioche�sk�, od razu da si� zauwa�y�, �e w Liturgii �w. Jakuba Aposto�a �piew antyfon ogranicza si� jedynie do hymnu „Jednorodzony Synu” i nie zawiera �adnych psalm�w, jak to ma miejsce w Liturgiach �w. Jana Chryzostoma i Bazylego Wielkiego. Ponadto uk�ad czyta� w Liturgii �w. Jakuba Aposto�a jest taki jak obecnie w Pi�mie �wi�tym: Stary Testament - Prorok, poczym Nowy Testament - najpierw Ewangelia, a potem Aposto�. Mi�dzy czytaniami nie �piewa si� w og�le psalm�w. Z kolei kazanie w Liturgii �w. Jakuba Aposto�a stanowi integraln� cz�� proklamacji S�owa Bo�ego. Dopiero bowiem po kazaniu, a nie po Ewangelii, wierni �piewaj�: „chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”.

1.2.Horologion (Liturgia Godzin)

W Horologionie integralnym elementem proklamacji S�owa Bo�ego jest modlitwa psalmami. Sam Psa�terz w tradycji bizantyjskiej podzielony jest na 20 cz�ci zwanych katyzmami[46]. Ka�da katyzma dzieli si� ponadto na 3 mniejsze cz�ci zwane stacjami (gr. στασεις, scs. славы). Zwykle jedna katyzma zawiera kilka psalm�w. Najwi�cej psalm�w zawiera 18. katyzma – Ps 119-133. Z kolei 17. katyzma zawiera tylko jeden psalm – 118. Katyzmy w ramach Horologionu s� tak u�o�one, aby ca�y Psa�terz zosta� odm�wiony w przeci�gu jednego tygodnia. Natomiast opr�cz psalm�w Horologion zawiera r�wnie� inne pie�ni wyj�te z Pisma �wi�tego, kt�re r�wnie� stanowi� istotny element proklamacji S�owa Bo�ego.

1.2.1.Nieszpory i Liturgia Uprzednio Po�wi�conych Dar�w

Omawianie proklamacji S�owa Bo�ego w Horologionie rozpoczynamy od Nieszpor�w, poniewa� Nieszpory bizantyjskie (`o `Εσπερινος) s� najwa�niejszym nabo�e�stwem rozpoczynaj�cym nowy dzie� liturgiczny[47].W tym miejscu zostanie r�wnie� om�wiona proklamacja S�owa Bo�ego w Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w (`Η Θεια Λειτουργια των Προηγιασμενων), kt�ra stanowi swoiste po��czenie Nieszpor�w z obrz�dem Komunii �w. Liturgia ta jest odprawiana w �rody i pi�tki Wielkiego Postu oraz w Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod�.

Nieszpory bizantyjskie oraz Liturgia Uprzednio Po�wi�conych Dar�w rozpoczynaj� si� od Ps 103[48], kt�ry m�wi o wszechmocy i m�dro�ci Boga i Jego obecno�ci w stworzeniu. Psalm ten przypomina r�wnie� opis stworzenia �wiata, bo wed�ug tradycji bizantyjskiej B�g rozpocz�� stwarza� �wiat wieczorem(por. Rdz 1,5)[49].Po Ps 103 nast�puje ektenia wielka, a po niej katyzma. Katyzmy nigdy nie czyta si� jedynie w niedziele. W okresie poza Wielkim Postem w poniedzia�ek czyta si� 6. katyzm� (Ps 37-45), we wtorek 9. (Ps 64-69), w �rod� 12. (Ps 85-90), w czwartek 15. (Ps 105-108), w pi�tek 18. (Ps 119-133), w sobot� 1. (Ps 1-8). Natomiast w I, II, III, IV i VI[50] tygodniu Wielkiego Postu od poniedzia�ku do pi�tku, a w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej tak�e w dzie� po oddaniu �wi�ta Podwy�szenia Krzy�a �wi�tego (22 IX) a� do dnia przed rozpocz�ciem okresu przed�wi�tecznego Bo�ego Narodzenia (19 XII) oraz od dnia po oddaniu �wi�ta Chrztu Pa�skiego (15 I) a� do Niedzieli Seropustnej (kt�ra poprzedza Wielki Post) w��cznie czyta si� jedynie 18. katyzm� (Ps 119-133), a w sobot� 1. katyzm� (Ps 1-8). Podczas 18. katyzmy (Ps 119-133) w ramach Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w ma miejsce proskomidia. W V tygodniu Wielkiego Postu w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w poniedzia�ek czyta si� 10. katyzm� (Ps 70-76), we wtorek 19. (Ps 134-142), w �rod� 7. (Ps 46-54), w czwartek 12. (85-90), w pi�tek 18. (Ps 119-133), w sobot� 1. (Ps 1-8). W tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej w poniedzia�ek czyta si� 11. katyzm� (Ps 77-84), a we wtorek 16. katyzm� (Ps 109-117), natomiast w �rod� w og�le nie czyta si� katyzmy, chyba �e odprawiana jest Liturgia Uprzednio Po�wi�conych Dar�w. W�wczas czyta si� 18. katyzm� (Ps 119-133). W pozosta�e dni czyta si� te same katyzmy, co w tradycji bizantyjsko-greckiej i rumu�skiej[51]. Z kolei w Wielkim Tygodniu od Wielkiego Poniedzia�ku do Wielkiej �rody czyta si� katyzm� 18. (Ps 119-133). Natomiast od Wielkiego Czwartku a� do Soboty Wielkanocnej na Nieszporach nie czyta si� katyzmy[52].

Po katyzmie i ma�ej ektenii nast�puj� psalmy stanowi�ce niejako istot� Nieszpor�w bizantyjskich, a zw�aszcza Ps 140 nawi�zuj�cy do sk�adanej w �wi�tyni jerozolimskiej ofiary kadzielnej: „Niech dope�ni si� moja modlitwa jak kadzid�o przed Tob�, wzniesienie moich r�k, ofiara wieczorna” (Ps 140,2). Potem nast�puj� Ps 141, 129 i 116. Po tych psalmach ma miejsce wej�cie z kadzielnic�[53], kt�re w Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w nazywa si� Ma�ym Wej�ciem jak w Liturgii �w. Jana Chryzostoma i Liturgii �w. Bazylego Wielkiego. Po tym wej�ciu i �piewie hymnu „�wiat�o�ci pogodna” (Φως `ιλαρον) nast�puje prokimenon, czyli kr�tki psalm responsoryjny jak na Liturgii. Podczas Nieszpor�w nie maj�cych charakteru wigilii oraz poza Wielkim Postem po prokimenonie nie czyta si� �adnych czyta�. Natomiast w wigili� �wi�t po prokimenonie czyta si� zwykle trzy paremie[54], czyli czytania ze Starego Testamentu, a w wigilie �wi�t Aposto��w czyta si� trzy czytania z List�w apostolskich Nowego Testamentu. Z kolei w te dni, kiedy w ramach wigilii zgodnie z przepisami liturgicznymi Nieszpory nale�y ��czy� z Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego, zwykle czyta si� jeszcze wi�cej czyta� ze Starego Testamentu: w Wielk� Sobot� 15, w wigili� Objawienia Pa�skiego 13, w wigili� Bo�ego Narodzenia 8. Natomiast w �wi�to Zwiastowania Pa�skiego, gdy Nieszpory z��czone s� z Liturgi� �w. Jana Chryzostoma, czyta si� 3, 4, 5 b�d� 6 czyta� w zale�no�ci od panuj�cego zwyczaju w danym Ko�ciele lokalnym[55]. Z kolei w Wielkim Po�cie od poniedzia�ku do pi�tku w ramach Nieszpor�w oraz Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w czyta si� na zasadzie lectio continua codziennie dwa czytania: pierwsze z Rdz (w Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod� z Wj) oraz drugie z Prz (w Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod� z Hi)[56]. Mi�dzy tymi czytaniami �piewa si� r�wnie� prokimenon.

Pod koniec Nieszpor�w zawsze �piewana jest pie�� z Ewangelii, kt�r� jest kantyk Symeona (�k 2,29-32). Natomiast podczas Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w kantyku Symeona nie �piewa si�, poniewa� podczas tej Liturgii ma miejsce Wielkie Wej�cie, czyli procesja z Darami uprzednio po�wi�conymi, po kt�rej odbywa si� obrz�d Komunii �w. Z kolei zar�wno w Nieszporach jak i w Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w przed ko�cowym b�ogos�awie�stwem odmawia si� Ps 33.

1.2.2.Kompleta i Godzina P�nocna

W bizantyjskiej tradycji liturgicznej rozr�niamy tzw. Wielk� Komplet� (το Μέγα ‘Αποδειπνον) i Ma�� Komplet� (το Μικρòν ‘Αποδειπνον). Wielka Kompleta sprawowana jest przed �wi�tem Bo�ego Narodzenia, Objawienia Pa�skiego, niekiedy przed �wi�tem Zwiastowania Pa�skiego oraz w Wielkim Po�cie. Wielka Kompleta rozpoczyna si� od odm�wienia nast�puj�cych psalm�w: 4,6, 12, 24, 30 i 90. Nast�pnie odmawia si� wersy z Iz 8, 9-10.13-14a.17b-18a; 9, 1.5 z refrenem: „Bo z nami B�g”. W drugiej cz�ci Wielkiej Komplety odmawia si� psalmy 50 i 101. Natomiast w trzeciej cz�ci Wielkiej Komplety odmawia si� psalmy 69 i 142. Z kolei w ramach Ma�ej Komplety odmawia si� jedynie psalmy 50, 69 i 142[57].

W ramach Godziny P�nocnej (το Μεσονυκτικον) odmawia si� Ps 50, a nast�pnie 17. katyzm� (Ps 118). W sobot� zamiast tej katyzmy odmawia si� 9. katyzm� (Ps 64-69). Z kolei podczas Godziny P�nocnej odprawianej w niedziel� nie odmawia si� �adnej katyzmy. Natomiast w ramach drugiej cz�ci tego nabo�e�stwa zawsze odmawia si� psalmy 120 i 133[58].

1.2.3.Jutrznia

W niekt�rych Ko�cio�ach lokalnych, a zw�aszcza w monasterach na pocz�tku Jutrzni bizantyjskiej (`o ‘Ορθρος) odmawia si� psalmy 19 i 20. Po tych psalmach nast�puje uroczyste rozpocz�cie Jutrzni, w ramach kt�rego odmawia si� trzy razy wers: „Chwa�a na wysoko�ci Bogu, a na ziemi pok�j ludziom Jego upodobania” (�k 2,14) oraz dwa razy wers: „Panie, otw�rz wargi moje, a usta moje b�d� g�osi� Twoj� chwa��” (Ps 50,17), poczym odmawia si� tzw. „sze�ciopsalmie” (`εξαψαλμος), na kt�re sk�adaj� si� psalmy 3, 37, 62, 87, 102 i 142[59]. Po wielkiej ektenii poza Wielkim Postem �piewa si� wersy Ps 117, 1.11.17.22-23 z refrenem: „Panem jest B�g i objawi� si� nam. B�ogos�awiony, kt�ry idzie w imi� Pa�skie” (Ps 117, 27a.26a).W Wielkim Po�cie po wielkiej ektenii odmawia si� wersy z Iz 26, 9.11.15 z refrenem „Alleluja”.Nast�pnie poza Wielkim Postem odmawiane s� zwykle 2 katyzmy, kt�re przedzielane s� �piewem zwanym καθιστος[60] i ma�ymi ekteniami. Wyj�tek stanowi niedziela, kiedy odmawia si� 3 katyzmy na Jutrzni: 2. (Ps 9-16), 3. (Ps 17-23) i w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej 17. (Ps 118), a w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej 19. (Ps 134-142). W poniedzia�ek odmawia si� 4. (Ps 24-31) i 5. katyzm� (Ps 32-36), we wtorek 7. (Ps 46-54) i 8. (Ps 55-63), w �rod� 10. (Ps 70-76) i 11. (Ps 77-84), w czwartek 13. (Ps 91-100) i 14. (Ps 101-104), w pi�tek 19. (Ps 134-142) i 20. (Ps 143-150), w sobot� 16. (Ps 109-117) i 17. (Ps 118)[61]. W I, II, III, IV i VI tygodniu Wielkiego Postu w niedziel� odmawia si� 2. (Ps 9-16), 3. (Ps 17-23) i 17. katizm� (Ps 118), w poniedzia�ek 4. (Ps 24-31), 5. (Ps 32-36) i 6. (Ps 37-45), we wtorek 10. (Ps 70-76), 11. (Ps 77-84) i 12. (Ps 85-90), w �rod� 19. (Ps 134-142), 20. (Ps 143-150) i 1. (Ps 1-8), w czwartek 6. (Ps 37-45), 7. (Ps 46-54) i 8. (Ps 55-63), w pi�tek 13. (Ps 91-100), 14. (Ps 101-104) i 15. (Ps 105-108), w sobot� 16. (Ps 109-117) i 17. (Ps 118). W V tygodniu Wielkiego Postu w pi�tek, sobot�, niedziel� i poniedzia�ek, a w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej tak�e w �rod� i czwartek czyta si� te same katyzmy, co w pozosta�ych tygodniach Wielkiego Postu. W tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej w V tygodniu Wielkiego Postu zmiana czytania katyzm dotyczy jedynie wtorku, kiedy czyta si� tylko jedn� katyzm�: 12. (Ps 85-90). Natomiast w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej we wtorek czyta si� 11. (Ps 77-84), 12. (Ps 85-90) i 13. katyzm� (Ps 91-100), w �rod� 20. (Ps 143-150), 1. (Ps 1-8) i 2. (Ps 9-16), w czwartek jedynie 8. katyzm� (Ps 55-63). Z kolei w Niedziel� Palmow� w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej czyta si� 2. (Ps 9-16) i 3. katyzm� (Ps 17-23), a w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej przed dwoma powy�szymi czyta si� ponadto 1. (Ps 1-8) katyzm�. W Wielki Poniedzia�ek na Jutrzni we wszystkich Ko�cio�ach tradycji bizantyjskiej czyta si� 4. (Ps 24-31), 5. (Ps 32-36) i 6. katyzm� (Ps 37-45), w Wielki Wtorek 9. (Ps 64-69), 10. (Ps 70-76) i 11. (Ps 77-84), a w Wielk� �rod� 14. (Ps 101-104), 15. (Ps 105-108) i 16. katyzm� (Ps 109-117). Od Wielkiego Czwartku a� do Soboty Wielkanocnej nie czyta si� katyzmy podczas Jutrzni. Wyj�tek stanowi w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej Jutrznia Wielkiej Soboty, kiedy czyta si� 17. katyzm� (Ps 118)[62].

Po katyzmach wtradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej w dzie� po oddaniu �wi�ta Podwy�szenia Krzy�a �wi�tego (22 IX) a� do dnia przed rozpocz�ciem okresu przed�wi�tecznego Bo�ego Narodzenia (19 XII) oraz od dnia po oddaniu �wi�ta Chrztu Pa�skiego (15 I) a� do Niedzieli Seropustnej (kt�ra poprzedza Wielki Post) w��cznieoraz we wszystkie �wi�ta �piewa si� tzw. polielej[63], czyli wybrane wersy z Ps 134-135[64]. Nast�pnie w niedziele i �wi�ta ma miejsce czytanie Ewangelii[65]. Przedtem jednak �piewa si� prokimenon w�asny, a po nim �piewa si� prokimenon sta�y: Ps 150, 1.6. Potem diakon wzywa: „I aby�my stali si� godnymi wys�uchania �wi�tej Ewangelii, modlimy si� do Pana Boga”, na co lud odpowiada trzykrotnym „Panie, zmi�uj si�”. Potem diakon wzywa: „m�dro��! sta�my prosto, wys�uchajmy s��w �wi�tej Ewangelii”, a g��wny celebrans b�ogos�awi lud: „pok�j wszystkim”, na co wierni odpowiadaj� „I duchowi twojemu”. Kap�an (a nie diakon!) czyta nag��wek: „Od (Mateusza, Marka, �ukasza, Jana) �wi�tej Ewangelii czytanie”. Lud odpowiada: „chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”. Diakon wzywa: „b�d�my uwa�ni!”[66]. Nast�pnie sam kap�an (a nie diakon!) czyta Ewangeli�. W tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w niedziele kap�an czyta Ewangeli�, stoj�c od po�udniowej strony o�tarza, a w bizantyjsko-rosyjskiej tradycji kap�an zwr�cony w kierunku po�udniowym lub wschodnim. W pozosta�e dni kap�an czyta Ewangeli� w tradycji bizantyjsko-rumu�skiej w Kr�lewskich Drzwiach w kierunku zachodnim, czyli twarz� do ludzi, a w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej czyta na �rodku cerkwi. W tradycji bizantyjsko-ukrai�skiej kap�an zawsze czyta Ewangeli� w Kr�lewskich Drzwiach w kierunku zachodnim[67]. Po przeczytaniu Ewangelii lud odpowiada: „chwa�a Tobie, Panie, chwa�a Tobie”.

Po Ewangelii na uroczystej Jutrzni albo po katyzmach na zwyk�ej Jutrzni odmawia si� Ps 50. Potem nast�puje druga cz�� Jutrzni, kt�ra rozpoczyna si� od tzw. kanonu, kt�ry sk�ada si� z 9 pie�ni. Ka�da z pie�ni ma swoje odniesienie do Pisma �wi�tego: pie�� 1. do kantyku Moj�esza (Wj 15, 1-19), pie�� 2. (�piewana wy��cznie w Wielkim Po�cie) do tzw. Pie�ni Proroka Pwt 32, 1-43, pie�� 3. do modlitwy Anny (1Sm 2, 1-10), pie�� 4. do modlitwy Habakuka (Ha 3, 2-19), pie�� 5. do modlitwy Izajasza (Iz 26, 9-20), pie�� 6. do modlitwy Jonasza (Jon 2, 3-10), pie�� 7. do �piewu Azariasza (Da 3, 26-56), pie�� 8. do kantyku stworze� (Da 3, 57-90), natomiast pie�� 9. i najwa�niejsza do hymn�w Magnificat (�k 1, 46-55) i Benedictus (�k 1, 68-79). Natomiast przed hymnem „Chwa�a na wysoko�ci Bogu” ko�cz�cym Jutrzni� odmawia si� Ps 148-150[68].

1.1.5. Pryma, Tercja, Seksta, Nona

Pryma zwykle odmawiana jest bezpo�rednio po Jutrzni. Z kolei Tercja i Seksta w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej odmawiane s� zwykle przed Bosk� Liturgi�, natomiast w innych tradycjach Tercja i Seksta z zasady odmawiane s� w ci�gu dnia. Z kolei Nona jako nabo�e�stwo rozpoczynaj�ce nowy dzie� liturgiczny odmawiana jest bezpo�rednio przed Nieszporami.Jednak�e przed �wi�tem Bo�ego Narodzenia i Objawienia Pa�skiego, a tak�e w Wielki Pi�tek Pryma, Tercja, Seksta i Nona odprawiane s� razem jako jedno niezale�ne nabo�e�stwo zwane Wielkie Godziny (`αι Μεγαλαι `Ωραι)[69]. W�wczas podczas ka�dej sk�adowej godziny liturgicznej, czyli Prymy, Tercji, Seksty i Nony czyta si� prokimenon, Proroka, Aposto�a i Ewangeli�.

Podczas Prymy odmawia si� Pss 5, 89 i 100[70], po kt�rych w I, II, III, IV i VI tygodniu Wielkiego Postu we wtorek odmawia si� 13. katyzm� (Ps 91-100), w �rod� 2. (Ps 9-16), a w czwartek 9. katyzm� (Ps 64-69). W pozosta�e dni tych tygodni katyzmy nie ma. W V tygodniu Wielkiego Postu w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej czyta si� katyzmy tak jak w pozosta�e tygodnie Wielkiego Postu z tym wyj�tkiem, �e w poniedzia�ek czyta si� 7. katyzm� (Ps 46-54), a we wtorek w og�le nie czyta si� katyzmy. Natomiast w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w V tygodniu Wielkiego Postu czyta si� jedynie we wtorek14. katyzm� (Ps 101-104) i �rod� – 3. katyzm� (Ps 17-23).Natomiast w Wielkim Tygodniu i poza Wielkim Postem katyzmy w og�le si� nie odmawia. Nast�pnie w ramach Prymy poza Wielkim Postem zawsze odmawia si� wersy z Ps 118, 133-135 i Ps 70, 8, natomiast w Wielkim Po�cie wersy z Ps 5, 2-4 z refrenem Alleluja.

Podczas Tercji odmawia si� Pss 16, 24 i 50[71], po kt�rych w I, II, III, IV i VI tygodniu Wielkiego Postu w poniedzia�ek odmawia si� 7. katyzm� (Ps 46-54), we wtorek 14. (Ps 101-104), w �rod� 3. (Ps 17-23), w czwartek 10. (Ps 70-76), w pi�tek 19. (Ps 134-142), a w sobot� i niedziel� nie odmawia si� katyzmy. W V tygodniu Wielkiego Postu w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej czyta si� katyzmy tak jak w pozosta�e tygodnie Wielkiego Postu z tym wyj�tkiem, �e w poniedzia�ek czyta si� 8. katyzm� (Ps 55-63), a we wtorek 13. (Ps 91-100). Natomiast w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w V tygodniu Wielkiego Postu czyta si� katyzmy tak jak w pozosta�e tygodnie Wielkiego Postu z tym wyj�tkiem, �e we wtorek czyta si� 15. katyzm� (Ps 105-108), w �rod� 4. (Ps 24-31), a w czwartek 9. (Ps 64-69). Natomiast w Wielkim Tygodniu czyta si� katyzm�: w Wielki Poniedzia�ek – 7. (Ps 46-54), w Wielki Wtorek – 12. (Ps 85-90) i Wielk� �rod� – 19 (Ps 134-142). katyzma. W pozosta�e dni roku liturgicznego podczas Tercji katyzmy nie ma. Nast�pnie w ramach Tercji poza Wielkim Postem zawsze odmawia si� wersy z Ps 67, 20-21, a w Wielkim Po�cie wersy z Ps 50, 12-13 z refrenem Alleluja.

Podczas Seksty odmawia si� Pss 53, 54 i 90[72], po kt�rych w I, II, III, IV i VI tygodniu Wielkiego Postu w poniedzia�ek odmawia si� 8. katyzm� (Ps 55-63), we wtorek 15. (Ps 105-108), w �rod� 4. (Ps 24-31), w czwartek 11. (Ps 77-84), a w pi�tek 20 (Ps 143-150).W sobot� i niedziel� katyzmy nie ma. W V tygodniu Wielkiego Postu w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej czyta si� katyzmy tak jak w pozosta�e tygodnie Wielkiego Postu z tym wyj�tkiem, �e w poniedzia�ek czyta si� 9. katyzm� (Ps 64-69), a we wtorek 14. (Ps 101-104). Natomiast w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w V tygodniu Wielkiego Postu czyta si� katyzmy tak jak w pozosta�e tygodnie Wielkiego Postu z tym wyj�tkiem, �e we wtorek czyta si� 16. katyzm� (Ps 109-117), w �rod� 5. (Ps 32-36), a w czwartek 10 (Ps 70-76). Natomiast w Wielkim Tygodniu czyta si�: w Wielki Poniedzia�ek 8. katyzm� (Ps 55-63), a w Wielki Wtorek i �rod� 20. katyzm� (Ps 143-150). W pozosta�e dni roku liturgicznego podczas Seksty katyzmy nie ma. Nast�pnie w ramach Seksty poza Wielkim Postem zawsze odmawia si� wersy z Ps 78, 8-9, a w Wielkim Po�cie wersy z Ps 54, 2.17. z refrenem Alleluja. Ponadto w Wielkim Po�cie w ramach Seksty czyta si� lectio continua czytanie z Iz, a w Wielkim Tygodniu z Ez.

Podczas Nony odmawia si� Pss 83, 84 i 85[73], po kt�rych w I, II, III, IV i VI tygodniu Wielkiego Postu w poniedzia�ek odmawia si� 9. katyzm� (Ps 64-69), we wtorek 16. (Ps 109-117), w �rod� 5. (Ps 32-36), a w czwartek 12. katyzm� (Ps 85-87). W pozosta�e dni tych tygodni katyzmy nie ma. W V tygodniu Wielkiego Postu w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej w poniedzia�ek czyta si� 10. katyzm� (Ps 70-76), we wtorek 15. (Ps 105-108), w �rod� 5. (32-36) a w czwartek 11. katyzm� (Ps 77-84). Natomiast w tradycji bizantyjsko-greckiej i bizantyjsko-rumu�skiej w V tygodniu Wielkiego Postu w poniedzia�ek czyta si� 9. katyzm� (Ps 64-69), we wtorek 18. (Ps 119-133), w �rod� 6. (Ps 37-45), a w czwartek 11. katyzm� (Ps 77-84).Natomiast w Wielkim Tygodniu i poza Wielkim Postem katyzmy w og�le si� nie odmawia. Nast�pnie w ramach Nony poza Wielkim Postem zawsze odmawia si� wersy z Da 3, 34-35. W Wielkim Po�cie odmawia si� wersy z Ps 118, 169-170 z refrenem Alleluja. Z kolei od poniedzia�ku do pi�tku w Wielkim Po�cie, kiedy nie sprawuje si� Boskiej Liturgii, niejako zamiast niej w ramach Nony odmawia si� „B�ogos�awie�stwa” (Mt 5, 3-12). Natomiast w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej, bizantyjsko-ukrai�skiej i bizantyjsko-rumu�skiej po Nonie[74], odprawia si� nabo�e�stwo psalm�w typicznych, tzw. obiednic�[75], w ramach kt�rej odmawia si� antyfony typiczne (Ps 102 i 145) i „B�ogos�awie�stwa” (Mt 5, 3-12) tak jak na pocz�tku Liturgii katechumen�w[76].

2.Proklamacja S�owa Bo�ego w rocznym cyklu liturgicznym

Obecnie w bizantyjskiej tradycji liturgicznej proklamacja S�owa Bo�ego w rocznym cyklu liturgicznym w pe�nej formie zachowa�a si� jedynie podczas Liturgii �w. Jana Chryzostoma i �w. Bazylego Wielkiego i dotyczy ona jedynie Aposto�a i Ewangelii. St�d poni�ej najwi�cej miejsca zostanie po�wi�cone w�a�nie tym czytaniom. W Horologionie bowiem proklamacja S�owa Bo�ego w rocznym cyklu liturgicznym zachowa�a si� jedynie w ramach wigilii �wi�t i w Wielki Czwartek (czytania ze Starego Testamentu w ramach Nieszpor�w), na Jutrzni w niedziele i �wi�ta (czytanie Ewangelii) i Nieszporach Zmartwychwstania Pa�skiego (czytanie Ewangelii J 20, 19-25) oraz w ramach Wielkiego Postu, kiedy podczas Seksty czyta si� lectio continua Iz, a w Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod� pocz�tkowe perykopy z Ez oraz na tej samej zasadzie czyta si� Rdz i Prz podczas Nieszpor�w oraz Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w, a w Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod� pocz�tkowe perykopy z Wj i Hi oraz Ewangeli�.

Prawdopodobnie ju� w V w. uk�ad czyta� w Konstantynopolu formowa� si� pod znacznym wp�ywem tradycji jerozolimskiej. Ko�cowa faza formowania si� uk�adu czyta� podczas Boskiej Liturgii w Konstantynopolu przypada na prze�om VIII i IX w.[77] Roczny cykl liturgiczny czyta� w Boskiej Liturgii rozpoczyna si� od �wi�ta Zmartwychwstania Pa�skiego, a ko�czy na Wielkiej Sobocie. Ten�e cykl liturgiczny mo�na podzieli� na nast�puj�ce okresy: 1) od Wielkanocy do Pi��dziesi�tnicy, 2) od Pi��dziesi�tnicy do Niedzieli Seropustnej (poprzedzaj�cej Wielki Post), 3) okres Wielkiego Postu i 4) Triduum Paschalne. Jednak w ramach tych okres�w wyst�puj� r�wnie� nieruchome �wi�ta w kalendarzu liturgicznym, podczas kt�rych czyta si� w�asne czytania. Zawsze jednak podczas Boskiej Liturgii czyta si� jedynie czytanie z Aposto�a i Ewangeli�. W kontek�cie czyta� z Aposto�a nale�y przy tym zwr�ci� uwag�, �e nie czyta si� w og�le Apokalipsy �w. Jana Aposto�a, poniewa� jest to ksi�ga niezrozumia�a i wzbudzaj�ca trwog�[78].

2.1.Okres od Wielkanocy do Pi��dziesi�tnicy

W okresie od �wi�ta Zmartwychwstania Pa�skiego, czyli Paschy a� do Pi��dziesi�tnicy czyta si� lectio continua w ramach Aposto�a Dz, a w ramach Ewangelii J tak, �e w samo �wi�to Zmartwychwstania Pa�skiego podczas Boskiej Liturgii czyta si� Dz 1, 1-8 oraz J 1, 1-17. Natomiast we Wtorek Wielkanocny nie czyta si� J, ale Ewangeli� o uczniach id�cych do Emaus (�k 24, 12-35). Kolejne niedziele przypadaj�ce w tym okresie liturgicznym bior� swoje nazwy od perykop Ewangelii czytanych podczas Boskiej Liturgii. I tak 2. Niedziela po Passze (tzw. Antypascha) nazywa si� Niedziel� Tomasza (J 20, 19-31). 3. Niedziela po Passze to Niedziela o Niewiastach Nios�cych Wonno�ci (Μυροφόροι) (Mk 15, 43-16, 8). 4. Niedziela po Passze to Niedziela o Paralityku (J 5, 1-15). 5. Niedziela po Passze to Niedziela o Samarytance (J 4, 5-43). 6. Niedziela po Passze to Niedziela o �lepym od Urodzenia (J 9, 1-38). W czwartek po tej niedzieli przypada �wi�to Wniebowst�pienia Pa�skiego, w przeddzie� kt�rego nast�puje oddanie �wi�ta Zmartwychwstania Pa�skiego i ko�czy si� w ten spos�b okres wielkanocny. W �wi�to Wniebowst�pienia Pa�skiego czyta si� Dz 1, 1-12 oraz �k 24, 36-53. 7. Niedziela po Passze to Niedziela �w. Ojc�w[79], kiedy czyta si� J 17, 1-13. W sobot� przed Pi��dziesi�tnic� ko�czy si� czytanie lectio continua Dz i J: Dz 28, 1-44; J 21, 15-25. W 8. Niedziel� po Passze, czyli w Pi��dziesi�tnic�, czyta si� Dz 2, 1-11 oraz J 7, 37-52; 8,12.

2.2.Okres od Pi��dziesi�tnicy do Niedzieli Seropustnej

W okresie od Pi��dziesi�tnicy do Niedzieli Seropustnej czytania czyta si� wed�ug trzech cykli: niedzielnego, sobotniego i powszedniego (tzn. od poniedzia�ku do pi�tku). W cyklu niedzielnym w ramach czytania z Aposto�a czyta si� fragmenty z Rz, 1-2 Kor, Ga, Ef, Kol, 1-2 Tm, a perykopy z Ewangelii czyta si� z Mt i �k. W cyklu sobotnim w ramach czytania z Aposto�a czyta si� Rz, 1-2 Kor, Ga, Ef, Kol, 1 Tes i 2 Tm, a perykopy z Ewangelii czyta si� z Mt i �k. Z kolei w cyklu powszednim czytania z Aposto�a s� u�o�one wed�ug nast�puj�cego porz�dku: Rz, 1 i 2 Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1 i 2 Tes, 1 i 2 Tym, Tt, Hbr, Jk, 1 i 2 P, 1, 2 i 3 J oraz Jud. Natomiast perykopy z Ewangelii w cyklu powszednim czyta si� z Mt, Mk i �k[80].

Cztery ostatnie niedziele tego okresu poprzedzaj� bezpo�rednio Wielki Post i stanowi� tzw. Przedpo�cie. Niedziele przypadaj�ce w tym okresie liturgicznym bior� swoje nazwy od perykop Ewangelii czytanych podczas Boskiej Liturgii. S� to kolejno: Niedziela o Celniku i Faryzeuszu (�k 18, 10-14) rozpoczynaj�ca Przepdpo�cie, Niedziela o Synu Marnotrawnym (�k 15, 11-32), Niedziela Mi�sopustna zwana inaczej Niedziel� o S�dzie Ostatecznym (Mt 25, 31-46) oraz poprzedzaj�ca Wielki Post Niedziela Seropustna zwana inaczej Niedziel� Przebaczenia Win (Mt 6, 14-21).

2.3.Wielki Post

Poniewa� w Wielkim Po�cie od poniedzia�ku do pi�tku nie sprawuje si� Eucharystii, dlatego te� w tym okresie liturgicznym istniej� jedynie dwa cykle czyta�: niedzielny i sobotni. W niedziele Wielkiego Postu czyta si� fragmenty z Hbr i Mk, a w 2., 4. i 5. Niedziel� Wielkiego Postu czyta si� ponadto drug� perykop� z Aposto�a wyj�t� odpowiednio z Hbr, Ef i Ga oraz fragmenty Ewangelii wyj�te odpowiednio z J, Mt i �k. W Niedziel� Palmow� czyta si� Flp 4, 4-9 i J 12, 1-13. Z kolei w soboty Wielkiego Postu opr�cz Soboty �azarza (przed Niedziel� Palmow�) czyta si� dwie perykopy Aposto�a i dwie perykopy Ewangelii. Podobnie jak w cyklu niedzielnym, pierwsza perykopa Aposto�a i Ewangelii wyj�te s� z Hbr i Mk.Natomiast druga perykopa Aposto�a to fragmenty z 2 Tm, 1 Tes, 1 Kor i Hbr. Natomiast druga perykopa Ewangelii to fragmenty z J i �k. Z kolei w 6. Sobot� Wielkiego Postu, czyli w Sobot� �azarza czyta si� jedynie Hbr 12,28-13,8 oraz J 11,1-45.

2.4.Wielki Tydzie�

Proklamacja S�owa Bo�ego w Wielkim Tygodniu jest bardzo rozbudowana. W Wielki Poniedzia�ek, Wtorek i �rod�, chocia� nie sprawuje si� Eucharystii, to jednak czyta si� perykopy z Ewangelii na Jutrzni oraz na Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w. W Wielki Poniedzia�ek na Jutrzni czyta si� Mt 21, 18-22, a na Liturgii Mt 24, 3-35. W Wielki Wtorek na Jutrzni Mt 22,15-23,28, a na Liturgii Mt 24,36-26,2. W Wielk� �rod� na Jutrzni J 12,10-50, a na Liturgii Mt 26, 6-16. Natomiast w tradycji bizantyjsko-rosyjskiej i bizantyjsko-ukrai�skiej podczas Tercji, Seksty i Nony od Wielkiego Poniedzia�ku do Wielkiej �rody czyta si� wszystkie Ewangelie do J 13,31[81].

W Wielki Czwartek na Jutrzni czyta si� �k 22, 1-39. Natomiast podczas Prymy czyta si� Jr 11, 18-23; 12, 1-5. 9-11. 14-15. Nast�pnie r�wnie� w godzinach porannych tego dnia sprawuje si� Nieszpory po��czone z Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego. W ramach Nieszpor�w czyta si� 3 paremie: Wj 19, 10-19; Hi 38, 1-23[82]; 42, 1-5; Iz 50, 4-11. W ramach Liturgii czyta si� 1 Kor 11, 23-32 oraz Ewangeli� z�o�on� z pi�ciu perykop: Mt 26, 1-20; J 13, 3-17; Mt 26, 21-39; �k 22, 43-45[83]; Mt 26, 40-27,2. Natomiast tam, gdzie jest biskup, w Wielki Czwartek ma zwykle miejsce obrz�d umycia n�g, podczas kt�rego czyta si� J 13, 1-11. Po tym obrz�dzie czyta si� J 13, 12-17.

Na Jutrzni Wielkiego Pi�tku (w niekt�rych lokalnych Ko�cio�ach bizantyjskich odprawianej w Wielki Czwartek wieczorem) czyta si� 12 fragment�w z Ewangelii opisuj�cych wydarzenia tego dnia: 1) J 13, 31- 18,1; 2) J 18,1-28; 3) Mt 26,57-75; 4) J 18,28 – 19,16; 5) Mt 27, 3-32; 6) Mk 15, 16-32; 7) Mt 27, 33-54; 8) �k 23, 32-49; 9) J 19, 25-37; 10) Mk 15, 43-47; 11) J 19, 38-42; 12) Mt 27, 62-66. Nast�pnie w godzinach przedpo�udniowych Wielkiego Pi�tku odprawia si� Wielkie Godziny: Prym�, Tercj�, Sekst� i Non�. W ramach ka�dej z godzin liturgicznych czyta si� Proroka, Aposto�a i Ewangeli�. Na Prymie czyta si� Za 11, 10-13; Ga 6, 14-18; Mt 27, 1-56. Na Tercji czyta si� Iz 50, 4-11; Rz 5, 6-10; Mk 15, 16-41. Na Sek�cie czyta si� Iz 52, 13 – 54,1; Hbr 2, 11-18; �k 23, 32-49. Na Nonie czyta si� Jr 11, 18-23; 12, 1-5. 9-11. 14-15; Hbr 10, 19-31; J 19, 28-37. Z kolei na Nieszporach odprawianych po po�udniu czyta si� 3 paremie: Wj 33, 11-23; Hi 42, 12-17; Iz 52,13 – 54,1. Nast�pnie wyj�tkowo podczas Nieszpor�w czyta si� Aposto�a 1 Kor 1, 18 – 2,2 oraz Ewangeli� z�o�on� z pi�ciu perykop: Mt 27, 1-38; �k 23, 39-43; Mt 27, 39-54; J 19, 31-37; Mt 27, 55-61.

W Wielk� Sobot� na Jutrzni (sprawowanej w niekt�rych lokalnych Ko�cio�ach bizantyjskich w Wielki Pi�tek wieczorem) czyta si� paremi�, Aposto�a i Ewangeli�. Paremia wyj�ta z Ez 37, 1-14 m�wi o suchych ko�ciach, kt�re o�y�y, czyli o zmartwychwstaniu cia�. Z kolei Aposto� wyj�ty z 1 Kor 5, 6-8; Ga 3, 13-14 m�wi o tym, �e Chrystus zosta� z�o�ony jako nasza Pascha. Natomiast Ewangelia Mt 27, 62-66 m�wi o wydarzeniach, kt�re nast�pi�y nazajutrz po �mierci i pogrzebie Chrystusa. W godzinach przedpo�udniowych w Wielk� Sobot� sprawuje si� Nieszpory po��czone z Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego. W ramach tych Nieszpor�w czyta si� najwi�cej paremii w ca�ym roku liturgicznym, bo a� 15. Ta liczba wskazuje, �e wigilia wielkanocna jest najwa�niejsz� wigili� roku liturgicznego. A zatem w ramach Nieszpor�w czyta si� nast�puj�ce paremie: 1) Rdz 1, 1-13; 2) Iz 60, 1-16; 3) Wj 12, 2-11; 4) Jon 1,1 – 4,11; 5) Joz 5, 10-15; 6) Wj 13, 20 – 15,1a wraz ze �piewem pie�ni Wj 15, 1b-19; 7) So 3, 8-15; 8) 1 Krl 17, 8-23; 9) Iz 61, 10 – 62,5; 10) Rdz 22, 1-18; 11) Iz 61, 1-9; 12) 2 Krl 4, 8-37; 13) Iz63,11- 64,5; 14) Jr 31, 31-34; 15) Da 3, 1-56 wraz ze �piewem pie�ni Da 3, 57-88b. Te czytania Starego Testamentu ko�cz� Nieszpory, kt�re niepostrze�enie rozpoczynaj� Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego. Ta Liturgia Wielkiej Soboty ma na wskro� charakter chrzcielny. Na pocz�tku Liturgii zamiast Trisagionu �piewa si� „Wy, kt�rzy�cie w Chrystusie zostali ochrzczeni, w Chrystusa przyoblekli�cie si�” (Ga 3,27). Nast�pnie �piewa si� prokimenon z Ps 65, 4.1-2. Potem czyta si� Aposto�a z Rz 6, 3-11, kt�ry m�wi o chrzcie jako zanurzeniu w �mier� i zmartwychwstanie Chrystusa. Po Apostole wyj�tkowo nie �piewa si� Alleluja, ale Ps 81,8.1-7, podczas kt�rego duchowni zmieniaj� szaty z ciemnych na bia�e. W bia�ych szatach diakon, a je�li go nie ma, sam kap�an, czyta Ewangeli� z Mt 28, 1-20, kt�ra nie tylko m�wi o zmartwychwstaniu Chrystusa, ale r�wnie� o Jego nakazie, aby czyni� Mu uczni�w, chrzcz�c ich w imi� Ojca i Syna, i Ducha �wi�tego (Mt 28,19)[84]. Wieczorem w Wielk� Sobot� czyta si� ca�� ksi�g� Dziej�w Apostolskich.

2.5.Nieruchome �wi�ta w kalendarzu liturgicznym

W bizantyjskiej tradycji liturgicznej rok liturgiczny rozpoczyna si� zawsze 1. wrze�nia (tzw. indykt), poniewa�tego dnia rozpoczyna� si� r�wnie� rok liturgiczny w Bizancjum. Dni roku liturgicznego podzielone s� z kolei na nast�puj�ce kategorie: wielkie �wi�ta, �rednie �wi�ta pierwszej i drugiej klasy, ma�e �wi�ta pierwszej i drugiej klasy oraz dni powszednie. W �wi�ta wielki i �rednie w ramach wigilii czyta si� paremie na Nieszporach, a na Jutrzni Ewangeli�. W ramach �rednich �wi�t, a czasem nawet w ramach ma�ych �wi�t, na Liturgii czyta si� r�wnie� w�asne czytania, kt�re jednak nie znosz� czyta� z dnia, tak �e czyta si� 2 Aposto�y i 2 Ewangelie. Natomiast w ramach wielkich �wi�t czyta si� tylko czytania w�asne. Najwa�niejszymi nieruchomymi �wi�tami roku liturgicznego s� �wi�ta Pa�skie i maryjne: Narodzenie Bogurodzicy (8 IX), Podwy�szenie Krzy�a �wi�tego (14 IX), Wej�cie do �wi�tyni Bogurodzicy (21 XI), Narodzenie Chrystusa (25 XII), Objawienie Pa�skie (6 I), Spotkanie Pa�skie (2 II), Zwiastowanie Naj�wi�tszej Bogurodzicy (25 III), Przemienienie Pa�skie (6 VIII) i Za�ni�cie Naj�wi�tszej Bogurodzicy (15 VIII). Wielkim �wi�tem jest te� Narodzenie (24 VI) i �ci�cie G�owy (29 VIII) �w. Jana Poprzednika i Chrzciciela oraz �wi�to �w. Aposto��w Piotra i Paw�a (29 VI)[85]. Spo�r�d nieruchomych �wi�t najbardziej rozbudowan� proklamacj� S�owa Bo�ego posiadaj� �wi�ta Narodzenia Chrystusa oraz Objawienia Pa�skiego[86].

3.Proklamacja S�owa Bo�ego podczas sprawowania sakrament�w

Proklamacja S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej towarzyszy r�wnie� sprawowaniu sakrament�w.S�owo Bo�e proklamowane podczas sprawowania sakrament�w chrztu i bierzmowania nawi�zuje do Wielkiej Soboty. Po udzieleniu sakramentu obydwu tych sakrament�w �piewa si� „Wy, kt�rzy�cie w Chrystusie zostali ochrzczeni, w Chrystusa przyoblekli�cie si�” (Ga 3,27). Nast�pnie �piewa si� prokimenon z Ps 26, 1. Potem czyta si� Aposto�a z Rz 6, 3-11, kt�ry m�wi o chrzcie jako zanurzeniu w �mier� i zmartwychwstanie Chrystusa. Po Apostole kap�an czyta Ewangeli� z Mt 28, 16-20 o nakazie chrztu. Z kolei podczas sakramentu ma��e�stwa w modlitwach wspomina si� wiele przyk�adnych postaci z Pisma �wi�tego �yj�cych w ma��e�stwie. Po zawarciu sakramentu czyta si� prokimenon z Ps 20, 6-7, Aposto� Ef 5, 20-23 i Ewangeli� J 2, 1-11 o weselu w Kanie Galilejskiej. Najbardziej jednak rozbudowana proklamacja S�owa Bo�ego ma miejsce podczas sprawowania sakramentu namaszczenia chorych. Pe�ny obrz�d przewiduje udzia� siedmiu kap�an�w, kt�rzy po kolei udzielaj� chorej osobie tego sakramentu. Przed ka�dym jednak namaszczeniem czyta si� prokimenon, Aposto�a i Ewangeli�. W pe�nym obrz�dzie przewidziano zatem 7 czyta� z Aposto�a i Ewangelii: 1) Jk 5, 10-16; �k 10, 25-37; 2) Rz 15, 1-7; �k 19, 1-10; 3) 1 Kor 12,27 – 13,8; Mt 10, 1.5-8; 4) 2 Kor 6,16 – 7,1; Mt 8, 14-23; 5) 2 Kor 1, 8-11; Mt 25, 1-13; 6) Ga 5, 22 – 6,2; Mt 20, 21-28; 7) 1 Tes 5, 14-23; Mt 9, 9-13[87].

Zako�czenie

Po powy�szym syntetycznym przybli�eniu proklamacji S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej z pewno�ci� mo�na stwierdzi�, i� wszystkie celebracje s� wr�cz przepe�nione tre�ciami wyj�tymi z Pisma �wi�tego. Co wi�cej, ilo�� i obj�to�� tych tre�ci z pewno�ci� ma wp�yw na d�ugo�� nabo�e�stw. Przyczyn� takiego kondensowania tre�ci biblijnych jest r�wnie� fakt, i� cykl czyta� liturgicznych jest jednoroczny, a ca�y Psa�terz czyta si� w przeci�gu tygodnia. Z drugiej strony zauwa�a si�, �e pomimo tak wielkiego nasycenia tre�ciami z Pisma �wi�tego wszystkich celebracji, chrze�cijanin tradycji bizantyjskiej uczestnicz�cy nawet we wszystkich nabo�e�stwach cyklu dobowego i rocznego nie ma mo�liwo�ci zapoznania si� z tre�ci� znacznej wi�kszo�ci ksi�g Starego Testamentu. Je�eli natomiast uczestniczy jedynie w niedzielnej Eucharystii, to praktycznie nie ma on w�wczas �adnej mo�liwo�ci wys�uchania czyta� z ksi�g Starego Testamentu. Z drugiej strony tre�� bizantyjskich tekst�w liturgicznych wymaga dobrej znajomo�ci ca�ego Pisma �wi�tego. A zatem w celu zapoznania si� z tre�ci� Starego Testamentu i ksi�gi Apokalipsy �w. Jana, kt�rej w og�le nie czyta si� podczas sprawowania nabo�e�stw, chrze�cijanin tradycji bizantyjskiej musi podj�� prywatn� lektur� tych ksi�g. Ponadto por�wnuj�c bizantyjsk� tradycj� liturgiczn� z �aci�sk�, daje si� zauwa�y� w tej pierwszej brak odpowiednika Godziny Czyta� w ramach Horologionu. Niemniej jednak dla chrze�cijanina tradycji �aci�skiej wy�ej przedstawiony spos�b proklamacji S�owa Bo�ego mo�e sta� si� okazj� ku docenieniu roli Pisma �wi�tego podczas celebracji, kt�re �ci�le zwi�zane jest z tekstami liturgicznymi oraz sprawowaniem sakrament�w. Ponadto chrze�cijanin tradycji �aci�skiej w tym kontek�cie b�dzie m�g� lepiej pozna� histori� samego proklamowania S�owa Bo�ego oraz jeszcze bardziej doceni� wsp�lnotowe czytanie Pisma �wi�tego nie tylko podczas Eucharystii, ale r�wnie� podczas sprawowania Liturgii Godzin, a zw�aszczaw ramach wigilii wielkich �wi�t, a nie tylko z racji Wigilii Paschalnej.

Summary

Reforma liturgii S�owa Bo�ego po Vaticanum II w praktyce dotyczy jedynie Ko�cio�a rzymskokatolickiego, a nie ma zastosowania do katolickich Ko�cio��w wschodnich, w tym liturgicznej tradycji bizantyjskiej. St�d dla chrze�cijan Ko�cio�a �aci�skiego podj�cie tego tematu proklamacji S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej mo�e sta� si� okazj� z jednej strony do wyeksponowania bogactwa i walor�w tego rodzaju proklamacji S�owa, z drugiej strony natomiast do zastanowienia si� nad tym, czy nie nale�a�oby temu przepowiadaniu nada� nowej jako�ci, kt�ra odpowiada�aby wymogom wsp�czesnego �wiata.

Proklamacja S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej ma miejsce we wszystkich nabo�e�stwach dobowego cyklu liturgicznego, na kt�ry sk�ada si� w pierwszym rz�dzie Boska Liturgia, czyli Eucharystia, a nast�pnie Horologion, czyli Liturgia Godzin. St�d przedstawiaj�c og�ln� struktur� poszczeg�lnych nabo�e�stw, przybli�ona zosta�a proklamacja S�owa Bo�ego w Liturgii �w. Jana Chryzostoma, Liturgii �w. Bazylego Wielkiego, Liturgii �w. Jakuba Aposto�a, Liturgii Uprzednio Po�wi�conych Dar�w (The Liturgy of the Presanctified), Nieszporach, Komplecie, Godzinie P�nocnej, Jutrzni, Prymie, Tercji, Sek�cie i Nonie.

W bizantyjskiej tradycji liturgicznej proklamacja S�owa Bo�ego w rocznym cyklu liturgicznym w pe�nej formie zachowa�a si� jedynie podczas Liturgii �w. Jana Chryzostoma i �w. Bazylego Wielkiego. Ten�e cykl liturgiczny mo�na podzieli� na cztery okresy: od Wielkanocy do Pi��dziesi�tnicy, od Pi��dziesi�tnicy do Niedzieli Seropustnej (Cheese Sunday) (poprzedzaj�cej Wielki Post), okres Wielkiego Postu i Triduum Paschalne. W ramach tych okres�w wyst�puj� r�wnie� nieruchome �wi�ta w kalendarzu liturgicznym, podczas kt�rych czyta si� w�asne czytania. Natomiast w Horologionie proklamacja S�owa Bo�ego w rocznym cyklu liturgicznym zachowa�a si� jedynie w ramach wigilii �wi�t i w Wielki Czwartek, na Jutrzni w niedziele i �wi�ta i Nieszporach Zmartwychwstania Pa�skiego oraz w ramach Wielkiego Postu i Wielkiego Tygodnia. Proklamacja S�owa Bo�ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej towarzyszy r�wnie� sprawowaniu sakrament�w. Konkluduj�c, nale�y jednak stwierdzi�, i� chrze�cijanin tradycji bizantyjskiej uczestnicz�cy nawet we wszystkich nabo�e�stwach cyklu dobowego i rocznego nie ma mo�liwo�ci zapoznania si� z tre�ci� znacznej wi�kszo�ci ksi�g Starego Testamentu ani z ksi�g� Apokalipsy �w. Jana Aposto�a. Ponadto daje si� zauwa�y� brak odpowiednika �aci�skiej Godziny Czyta� w ramach bizantyjskiego Horologionu. Niemniej jednak dla chrze�cijanina tradycji �aci�skiej bizantyjski model proklamacji S�owa Bo�ego mo�e sta� si� okazj� ku docenieniu roli Pisma �wi�tego podczas celebracji, kt�re �ci�le zwi�zane jest z tekstami liturgicznymi oraz sprawowaniem sakrament�w.