"Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest",

czyli o drodze do wzajemnego uznania chrztu

Podpisanie wsp�lnego uzgodnienia dotycz�cego wzajemnego uznania chrztu przez przedstawicieli r�nych Ko�cio��w w Polsce 23 stycznia 2000 roku jest owocem wieloletniej ich pracy na p�aszczy�nie ekumenicznej i staje si� �wiat�em nadziei na przysz�o��, �e cho� dialog ekumeniczny jest trudny, to jednak mo�e prowadzi� do konkretnych owoc�w. O trudno�ci tego dialogu mo�e r�wnie� �wiadczy� fakt, i� nie wszystkie wyznania chrze�cija�skie w Polsce zgadzaj� si� z tre�ci� wsp�lnego uzgodnienia. Chodzi tutaj o chrze�cijan baptyst�w, kt�rzy nie akceptuj� chrztu udzielanego tym, kt�rzy nie mog� w spos�b �wiadomy wyzna� najpierw swojej wiary w Jezusa jako osobistego Zbawiciela, czyli np. niemowl�tom. Mimo to podpisanie wsp�lnego uzgodnienia dotycz�cego chrztu w Roku Wielkiego Jubileuszu 2000 jest wa�nym wydarzeniem ekumenicznym w Polsce. Dlatego te�, aby jeszcze lepiej i g��biej uzmys�owi� sobie rang� tego wydarzenia, poni�ej zostanie przedstawiona kr�tka historia dialogu ekumenicznego, kt�ry doprowadzi� do podpisania wsp�lnego dokumentu dotycz�cego chrztu. Natomiast w dalszej cz�ci tego artyku�u zostan� przybli�one istotne elementy nauki o chrzcie w teologii Ko�cio�a rzymskokatolickiego, Ko�cio�a polskokatolickiego, Starokatolickiego Ko�cio�a Mariawit�w i Ko�cio�a Katolickiego Mariawit�w, a tak�e Ko�cio�a prawos�awnego oraz Ko�cio��w ewangelickich.

Droga ku wzajemnemu uznaniu chrztu

W Amsterdamie w 1948 roku chrze�cijanie niekatolicy powo�ali do istnienia �wiatow� Rad� Ko�cio��w (�RK), kt�ra sta�a si� spo�eczno�ci� Ko�cio��w, kt�re - zgodnie z Pismem �wi�tym - wyznaj� Pana Jezusa Chrystusa jako Boga i Zbawiciela i dlatego usi�uj� razem wype�nia� swoje wsp�lne powo�anie ku chwale jedynego Boga Ojca, Syna i Ducha �wi�tego. Po Soborze Watyka�skim II Ko�ci� rzymskokatolicki, cho� nie sta� si� cz�onkiem �RK, to jednak delegaci rzymskokatoliccy zacz�li uczestniczy� w obradach Komisji Wiary i Ustroju dzia�aj�cej w ramach �RK. Celem Komisji Wiary i Ustroju jest prowadzenie pracy teologicznej, kt�rej owocem maj� by� wsp�lne, zbie�ne uzgodnienia dotycz�ce konkretnych zagadnie� teologicznych. I tak cz�onkowie Komisji Wiary i Ustroju uznali, �e najpierw nale�y doj�� do porozumienia w sprawie chrztu, Eucharystii oraz pos�ugiwania (ordynacji). W wyniku wsp�lnej pracy teologicznej Komisja ta wypracowa�a wsp�lne uzgodnienie dotycz�ce chrztu przyj�te przez �RK w Akrze w 1974 roku. W dokumencie tym podkre�lono, �e chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa (nr 1), a podstawowym sensem chrztu jest uczestnictwo w Jego �mierci i zmartwychwstaniu (nr 2). Podkre�lono r�wnie�, �e chrzest jest darem Ducha �wi�tego i w��czeniem w Cia�o Chrystusa (nr 3). Nast�pnie uznano, �e chrzest implikuje i objawia konieczno�� wiary do zbawienia oraz �e osobiste zaanga�owanie jest konieczne, je�li pragnie si� by� cz�onkiem Cia�a Chrystusa (nr 4). Wskazano r�wnie� na �cis�y zwi�zek pomi�dzy chrztem i Eucharysti� (nr 6). Natomiast co do celebracji chrztu Ko�cio�y zgadzaj� si�, (...) �e zwyczajnym szafarzem chrztu jest szafarz, kt�ry otrzyma� odpowiednie �wi�cenia - ordynacj�, chocia� zachodz� sytuacje, kiedy chrztu mog� udziela� inni ochrzczeni wierni (nr 8). Chrztu udziela si� wod� w imi� Ojca i Syna, i Ducha �wi�tego (nr 9). W dokumencie z Akry podj�to r�wnie� powa�ny problem dotycz�cy r�nicy praktyk udzielania chrztu: jedne bowiem Ko�cio�y dopuszczaj� do chrztu dzieci, inne za� tylko doros�ych. St�d dokument stwierdza, �e kiedy podkre�la si� element wiary uzewn�trznianej w wewn�trznej decyzji danej osoby i w jej zaanga�owaniu dla Chrystusa, co ma miejsce w wypadku chrztu doros�ych, chrzest staje si� ukoronowaniem i uwie�czeniem wiary, kt�ra nawraca do Chrystusa (nr 12).Natomiast praktyka chrztu dzieci (...) podkre�la raczej wsp�lnotowy charakter wiary i �rodowisko wiary ni� wyra�n� decyzj� kandydata do chrztu (nr 13). Tre�� dokumentu z Akry zosta�a przes�ana do zaopiniowania r�nym Ko�cio�om, w tym Ko�cio�om w Polsce, kt�re to w latach 1978-1979 dyskutowa�y na jego temat. W dyskusjach tych brali udzia� przedstawiciele Ko�cio�a rzymskokatolickiego oraz Ko�cio��w zrzeszonych w�wczas w Polskiej Radzie Ekumenicznej (PRE): Polski Autokefaliczny Ko�ci� Prawos�awny, Ko�ci� polskokatolicki, Ko�ci� Starokatolicki Mariawit�w, Ko�ci� Ewangelicko-Augsburski, Ko�ci� Ewangelicko-Reformowany, Ko�ci� metodystyczny, Polski Ko�ci� Chrze�cijan Baptyst�w i Zjednoczony Ko�ci� Ewangeliczny. W wyniku dyskusji uczestnicy opracowali wsp�lne stanowisko, w kt�rym wysoko ocenili tekst z Akry, przyjmuj�c go jako wyraz wsp�lnej wiary oraz uznali, �e tekst tego dokumentu winien zosta� opublikowany w j�zyku polskim, co uczyni� Instytut Ekumeniczny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 1982 r. Po przes�aniu opinii na temat dokumentu z Akry przez Ko�cio�y ca�ego �wiata do �RK, Komisja Wiary i Ustroju podj�a na nowo prac� nad wsp�lnym uzgodnieniem i w ten spos�b na konferencji w Limie w 1982 roku przed�o�ony zosta� nowy dokument zatytu�owany Chrzest, Eucharystia i pos�ugiwanie nazywany w skr�cie BEM od angielskiej nazwy tego uzgodnienia Baptism, Eucharist, Ministry. Cz�� tego dokumentu dotycz�ca chrztu w du�ej mierze pokrywa si� z tre�ci� dokumentu z Akry. Poczyniono jednak pewne uzupe�nienia. Przypomniano na przyk�ad, �e chrzest wymaga wyznania grzech�w i nawr�cenia serca, a ochrzczeni doznaj� tym samym przebaczenia, oczyszczenia i u�wi�cenia przez Chrystusa; otrzymuj� (...) now� orientacj� etyczn� pod kierownictwem Ducha �wi�tego (nr 4). Podkre�lono r�wnie�, �e chrzest jest znakiem Kr�lestwa Bo�ego oraz �ycia przysz�ego �wiata (nr 7). Wi�cej te� miejsca ni� w dokumencie z Akry po�wi�cono relacji chrztu i wiary, a tak�e praktyce chrztu doros�ych i dzieci. Jednak�e jedno z najistotniejszych wskaza� w dokumencie z Limy dotyczy wzajemnego uznania chrztu, kt�re uwa�a si� za donios�y znak i �rodek wyra�ania jedno�ci chrzcielnej udzielonej w Chrystusie. Gdziekolwiek jest to mo�liwe, Ko�cio�y powinny jasno wyrazi� to wzajemne uznanie (nr 15). Nawi�zuj�c do tej zach�ty Ko�cio�y w Polsce, zdecydowa�y si� podj�� dalszej pracy teologicznej dotycz�cej zagadnienia chrztu w celu wypracowania wsp�lnego uzgodnienia, na mocy kt�rego wszystkie Ko�cio�y w Polsce uzna�yby wzajemnie chrzest. W zwi�zku z tym na prze�omie lat siedemdziesi�tych i osiemdziesi�tych przedstawiciele Ko�cio�a rzymskokatolickiego prowadzili rozmowy o chrzcie z przedstawicielami dziewi�ciu Ko�cio��w w Polsce. Celem tych rozm�w nie by�o doprowadzenie do wsp�lnego uzgodnienia pogl�d�w teologicznych dotycz�cych chrztu, a jedynie wymiana informacji dotycz�ca odpowiedzi na nast�puj�ce pytania: co dany Ko�ci� uznaje za istot� chrztu, jak wygl�da udzielanie chrztu, a w wyniku tego - czy mo�na uzna� wa�no�� tego chrztu i czy mo�na wydawa� �wiadectwo chrztu. Chodzi�o zatem o wzajemne uznanie chrztu. I tak w wyniku prowadzonych w�wczas rozm�w przedstawiciele Ko�cio�a rzymskokatolickiego zredagowali osiem wsp�lnych protoko��w z przedstawicielami nast�puj�cych Ko�cio��w: Polskiego Autokefalicznego Ko�cio�a Prawos�awnego (4 X 1978), Ko�cio�a metodystycznego (5 XI 1978), Ko�cio�a Starokatolickiego Mariawit�w (15 XI 1978), Ko�cio�a Ewangelicko-Reformowanego (20 II 1979), Polskiego Ko�cio�a Chrze�cijan Baptyst�w (2 IV 1979), Ko�cio�a Ewangelicko-Augsburskiego (11 V 1979), Ko�cio�a polskokatolickiego(7 V 1980) oraz nieistniej�cego ju� dzi� Zjednoczonego Ko�cio�a Ewangelicznego w PRL (24 V 1982), kt�ry jednoczy� w sobie ca�y ruch zielono�wi�tkowy w Polsce. Dziewi�tym Ko�cio�em, z kt�rym Ko�ci� rzymskokatolicki nie podpisywa� osobnego protoko�u by� Ko�ci� Katolicki Mariawit�w (Felicjan�w), poniewa� wynik rozm�w z tym Ko�cio�em by� identyczny jak z Ko�cio�em Starokatolickim Mariawit�w. Na mocy tych uzgodnie� Ko�ci� rzymskokatolicki uzna� wa�no�� chrztu w wy�ej wymienionych Ko�cio�ach, a z kolei Ko�cio�y te uzna�y wa�no�� chrztu w Ko�ciele rzymskokatolickim. Natomiast warto zauwa�y�, i� Ko�ci� baptyst�w, kt�ry dnia 23 stycznia 2000 nie podpisuje wsp�lnego uzgodnienia dotycz�cego wzajemnego uznania chrztu, podpisa� niemal 21 lat temu z Ko�cio�em rzymskokatolickim wsp�lny protok�, w kt�rym obydwa Ko�cio�y wy�o�y�y teologi�, liturgi� i praktyk� chrztu. Strona katolicka o�wiadczy�a w�wczas, �e nie ma �adnych w�tpliwo�ci co do wa�no�ci chrztu udzielanego w Polskim Ko�ciele Chrze�cijan Baptyst�w oraz �e nie widzi przeszk�d do uznania wa�no�ci chrztu i przyjmowania metryk chrztu wystawianych przez zbory tego Ko�cio�a (nr 4a). Natomiast delegacja baptyst�w stwierdzi�a, �e chrzest jest udzielany jednakowo we wszystkich zborach tego Ko�cio�ach. Ponadto o�wiadczyli oni, �e traktuj� ludzi wierz�cych w Chrystusa jako osobistego Zbawiciela i Pana w innych Ko�cio�ach jako cz�onk�w Ko�cio�a Chrystusowego, godz�c si� z faktem istnienia r�nych sposob�w udzielania chrztu (nr 4b).

Teologia chrztu w Ko�ciele rzymskokatolickim

W Ko�ciele rzymskokatolickim chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa. Sakrament ten stanowi fundament ca�ego �ycia chrze�cija�skiego oraz daje mo�liwo�� przyjmowania innych sakrament�w. Chrzest jest zatem sakramentem oczyszczenia i odrodzenia (por. Tt 3,5). Przez chrzest chrze�cijanin zostaje wyzwolony z grzechu pierworodnego i osobistego oraz zostaje wszczepiony w Ko�ci�. Przez przyj�cie tego sakramentu chrze�cijanin zostaje w��czony w tajemnic� �mierci i zmartwychwstania Chrystusa. Chrzest wyciska niezatarte znami� tak, �e nie mo�na powt�rnie udzieli� chrztu temu, kto ju� raz zosta� wa�nie ochrzczony. W teologii rzymskokatolickiej podkre�la si� r�wnie�, �e chrzest jest sakramentem koniecznym do zbawienia (J 3,5). Chodzi tu zw�aszcza o tych, kt�rym by�a g�oszona Ewangelia oraz o tych, kt�rzy mieli sposobno�� do poproszenia o ten sakrament. Ko�ci� rzymskokatolicki naucza r�wnie�, �e opr�cz chrztu z wody istnieje ponadto chrzest krwi oraz chrzest pragnienia: ci, kt�rzy ponosz� �mier� za wiar�, nie otrzymawszy chrztu, zostaj� ochrzczeni przez swoj� �mier� dla Chrystusa i z Chrystusem (Katechizm Ko�cio�a Katolickiego nr 1257). Natomiast ci, kt�rzy chcieli przyj�� chrzest, a nie mogli, przyjmuj� chrzest pragnienia. Z drugiej jednak strony Ko�ci� rzymskokatolicki zaznacza, �e chrzest krwi i chrzest pragnienia same z siebie nie maj� charakteru sakramentalnego tak jak chrzest z wody, cho� przynosz� te same skutki.Natomiast dzieci zmar�e bez chrztu Ko�ci� poleca mi�osierdziu Bo�emu. Istnieje r�wnie� specjalna forma pogrzebu dziecka nieochrzczonego. Sakramentu chrztu mo�na udzieli� ka�demu cz�owiekowi, kt�ry jeszcze nie zosta� ochrzczony (Katechizm Ko�cio�a Katolickiego, nr 1246). Jednak�e u cz�owieka doros�ego wymagana jest wiara oraz intencja przyj�cia chrztu. Natomiast przy chrzcie dziecka wymagana jest wiara rodzic�w. Oznacza to, �e wbrew woli rodzic�w oraz bez uzasadnionej nadziei na chrze�cija�skie wychowanie dziecka, nie wolno dziecku udzieli� chrztu. W Ko�ciele rzymskokatolickim w samym obrz�dzie udzielania sakramentu chrztu rozr�nia si� materi� i form�. Materi� dalsz� sakramentu chrztu jest woda, a materi� bli�sz� jest trzykrotne polanie wod� b�d� rzadziej praktykowane trzykrotne zanurzenie w wodzie. Natomiast form� sakramentu chrztu s� s�owa wypowiadane przez udzielaj�cego, kt�ry zanurza trzykrotnie przyjmuj�cego chrzest lub polewa trzykrotnie jego g�ow�, m�wi�c: N., ja ciebie chrzcz� w imi� Ojca i Syna, i Ducha �wi�tego. Co do formy sakramentu chrztu Ko�ci� rzymskokatolicki podkre�la, �e chrzest jest udzielany wa�nie tylko i wy��cznie w imi� Tr�jcy �wi�tej. Sakramentu chrztu w Ko�ciele rzymskokatolickim udziela biskup, kap�an i diakon. Natomiast w wypadku koniecznym (np. w bezpo�rednim niebezpiecze�stwie �mierci) chrztu mo�e udzieli� ka�dy cz�owiek, nawet nieochrzczony, byleby mia� intencj� tego, co czyni Ko�ci� (Katechizm Ko�cio�a Katolickiego, nr 1256). Natomiast rodzicami chrzestnymi w Ko�ciele rzymskokatolickim mog� by� wierni tego Ko�cio�a, kt�rzy przyj�li ju� sakrament bierzmowania oraz s� praktykuj�cy i nie s� w karach ko�cielnych. Przyst�puj�cy do chrztu winien mie� co najmniej jednego chrzestnego wyznania rzymskokatolickiego. Zabrania si� r�wnie� ponownego udzielania chrztu, chyba �e istnieje powa�na i uzasadniona w�tpliwo�� co do udzielenia chrztu lub co do jego wa�no�ci. Je�eli taka w�tpliwo�� zaistnieje, w�wczas chrzest winien by� udzielony warunkowo (pod warunkiem, �e pierwszy by� niewa�ny lub nieby�y).

Teologia chrztu w Ko�ciele polskokatolickim i Ko�cio�ach mariawickich

W Starokatolickim Ko�ciele Mariawit�w oraz w Ko�ciele Katolickim Mariawit�w teologia chrztu jest zasadniczo identyczna z teologi� chrztu w Ko�ciele rzymskokatolickim. Natomiast teologowie Ko�cio�a polskokatolickiego zaznaczaj�, �e teologia chrztu nie r�ni si� zasadniczo od rzymskokatolickiej, cho� istnieje pewna r�nica w interpretacji teologicznej co do natury grzechu pierworodnego. Ponadto sakramenty chrztu i bierzmowania traktuje si� jako jeden sakrament. W Ko�ciele polskokatolickim dopuszcza si� r�wnie� to, �eby chrzestnymi byli wyznawcy Ko�cio�a rzymskokatolickiego. Natomiast gdy chodzi o liturgi� chrztu, Ko�ci� polskokatolicki i Ko�cio�y mariawickie pos�uguj� si� rytua�em rzymskokatolickim wydanym przed Soborem Watyka�skim II.

Teologia chrztu w Ko�ciele prawos�awnym

Teologia prawos�awna chrztu zasadniczo nie r�ni si� od teologii rzymskokatolickiej chrztu: chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa (Mt 28,19), w kt�rym umiera stary cz�owiek, a rodzi si� nowy. Chrzest oznacza r�wnie� wej�cie do Ko�cio�a. Praktykuje si� r�wnie� udzielanie chrztu dzieciom, poniewa� jest to sakrament konieczny do zbawienia (J 3,5). Ponadto Chrystus powiedzia�: Pozw�lcie dzieciom przychodzi� do Mnie (Mk 10,14). Natomiast r�nice pojawiaj� si� ju� w kwestii sposobu udzielania chrztu. W Ko�ciele prawos�awnym sakramentu chrztu udziela si� przez trzykrotne zanurzenie w wodzie w celu podkre�lenia uczestnictwa w �mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa (Rz 6,3-23). Podczas trzykrotnego zanurzania udzielaj�cy sakramentu wypowiada s�owa: Chrzci si� s�uga Bo�y N. w imi� Ojca i Syna, i �wi�tego Ducha. W Ko�ciele prawos�awnym cho� zasadniczo udziela si� chrztu przez trzykrotne zanurzenie, to jednak dopuszczalne jest r�wnie� udzielanie chrztu przez trzykrotne polanie. Sakramentu chrztu w Ko�ciele prawos�awnym w spos�b uroczysty mo�e udzieli� biskup i kap�an, a w wypadku konieczno�ci diakon oraz ka�dy �wiecki chrze�cijanin na mocy kr�lewskiego kap�a�stwa, poniewa� sakrament ten mo�e by� udzielany wy��cznie w Ko�ciele. W Ko�ciele prawos�awnym dopuszcza si� mo�liwo�� chrzestnego z innego wyznania, ale w ten spos�b, �e chrzestny dla ch�opca i chrzestna dla dziewczynki musz� by� wyznania prawos�awnego.

Teologia chrztu w Ko�cio�ach ewangelickich

W Ko�cio�ach ewangelickich chrzest jestr�wnie� sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa i dlatego kto tylko wierzy w Boga albo ma rodzic�w wierz�cych winien przyj�� ten sakrament. W Ko�ciele Ewangelicko-Augsburskim (lutera�skim) podkre�la si�, �e chrzest jest wod� po��czon� ze S�owem Bo�ym. Chrzest sprawia odpuszczenie grzech�w oraz g�adzi kar� za grzech pierworodny, bo sam grzech pierworodny w cz�owieku pozostaje. Chrzest udziela te� Ducha �wi�tego. W Ko�ciele Ewangelicko-Augsburskim udziela si� chrztu dzieciom, poniewa� chodzi o to, aby skarby, jakich udziela chrzest, pomna�a�y si� potem w �yciu tych�e ochrzczonych dzieci. Ko�cio�y ewangelickie nauczaj� ponadto, �e przez przyj�cie chrztu chrze�cijanin otrzymuje �ask� darowan� mu w �mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa oraz zostaje w��czony do Ko�cio�a. Natomiast Ko�ci� Ewangelicko-Reformowany (kalwi�ski) naucza, �e chrzest sam ze siebie nie oczyszcza z grzechu ani nie sprawia zbawienia. Przez chrzest jednak chrze�cijanin wyznaje wiar� i zobowi�zuje si� do pos�usze�stwa Bogu oraz do walki ze z�em. W Ko�ciele Ewangelicko-Reformowanym k�adzie si� r�wnie� ogromny nacisk na wymiar wsp�lnotowy udzielania sakramentu chrztu i dlatego odbywa si� on z zasady podczas nabo�e�stwa. Sakramentu chrztu w Ko�cio�ach ewangelickich udzielaj� zazwyczaj ordynowani duchowni. Chrztu udziela si� przez trzykrotne polanie wod� g�owy w imi� Tr�jcy �wi�tej. Do wa�no�ci chrztu nie wymaga si� trzykrotnego zanurzenia, cho� z drugiej strony niekt�re Ko�cio�y ewangelickie dopuszczaj� udzielanie chrztu przez trzykrotne pokropienie wod� w imi� Tr�jcy �wi�tej. Taka jednak praktyka jest niedopuszczalna w Ko�ciele rzymskokatolickim, polskokatolickim, prawos�awnym oraz Ko�cio�ach mariawickich, a chrzest w ten spos�b udzielony nie zosta�by w tych Ko�cio�ach uznany za wa�ny. W Ko�ciele Ewangelicko-Reformowanym praktykuje si� chrzest niemowl�t, cho� nie uwa�a si�, �e dzieci, kt�re zmar�y przed chrztem, mia�y by by� pot�pione i dlatego w tym Ko�ciele nie praktykuje si� udzielania chrztu w nagl�cym przypadku, poniewa� wa�niejsze jest osobiste wyznanie wiary cz�owieka oraz jego osobista decyzja p�j�cia za Chrystusem.

Zako�czenie

Wsp�lne uznanie chrztu to dopiero pocz�tek drogi ku osi�gni�ciu pe�nej jedno�ci. Nawi�zuj�c do tekstu �w. Paw�a Aposto�a "Jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest" (Ef 4,5), wszystkich chrze�cijan ��czy jeden Pan oraz jeden chrzest coraz cz�ciej wzajemni uznawany. Natomiast pozosta� do pokonania najtrudniejszy etap drogi: jedna wiara, kt�r� z Bo�� pomoc� chrze�cijanie osi�gn� w trzecim tysi�cleciu chrze�cija�stwa.