Do IV w. tak na Wschodzie, jak i na Zachodzie, kap�ani zwykle nie uczestniczyli w ceremonii zawierania ma��e�stwa, co oznacza, i� nie mogli by� oni uwa�ani za szafarzy tego sakramentu. Dopiero na podstawie �wiadectw z prze�omu V/VI w. wynika, i� na Zachodzie obrz�d zawarcia ma��e�stwa odbywa� si� albo w ko�ciele, w obecno�ci kap�ana, kt�ry sprawowa� Msz� �w. i podczas jej sprawowania udziela� ma��onkom b�ogos�awie�stwa, albo w domu prywatnym, bez udzia�u duchownego. W tej drugiej sytuacji narzeczeni zawierali ma��e�stwo przez wyra�enie zgody. Dopiero od VI w. nieodzownym elementem obrz�du ma��e�stwa sta�o si� b�ogos�awie�stwo kap�a�skie. Jednak kap�an nie by� traktowany jako szafarz sakramentu ma��e�stwa, przez co przynajmniej w po�redni spos�b uznawano za szafarzy tego sakramentu samych narzeczonych.

Wprost o ma��onkach jako szafarzach ma��e�stwa zacz�li pisa� Piotr Lombard, �w. Tomasz z Akwinu i �w. Albert Wielki (zm.1280). Natomiast b�. Jan Duns Szkot (1270-1308) utrzymywa�, i� szafarzami sakramentu ma��e�stwa s� nie tylko sami nupturienci, ale r�wnie� ich rodzice, poniewa� oni tak�e wyra�aj� zgod� na zawarcie tego ma��e�stwa. Z drugiej strony niekt�rzy teologowie scholastyczni twierdzili, i� szafarzem sakramentu powinien by� kap�an, poniewa� to on jest szafarzem pozosta�ych sakrament�w.

            Po og�oszeniu kanon�w o reformie ma��e�stwa Soboru Trydenckiego (1563), zwanych te� od pierwszego s�owa �aci�skiego kanonami Tametsi, zdefiniowanie szafarza sakramentu ma��e�stwa nadal nie by�o mo�liwe. Ju� bowiem pierwszy rozdzia� tych kanon�w stanowi�, i� „proboszcz, po zapytaniu m�czyzny i kobiety, po stwierdzeniu ich wzajemnej zgody, orzeknie: ‘Ja was ��cz� w zwi�zek ma��e�ski, w imi� Ojca i Syna i Ducha �wi�tego’, albo u�yje innych s��w, zgodnie z obrz�dkiem przyj�tym w danym kraju” (DSP, t.IV, s.721; DH 1814). Z drugiej strony kanony Tametsi w bardzo og�lny spos�b stwierdzi�y, i� „nie ma w�tpliwosci, �e tajne ma��e�stwa, zawarte za dobrowoln� zgod� obu stron, s� wa�nymi i prawdziwymi ma��e�stwami, dop�ki Ko�ci� ich nie uniewa�ni” (DSP, t.IV, s.721; DH 1813). Poniewa� nie ma w tym orzeczeniu w og�le mowy o udziale kap�ana,

Poniewa� nie ma w tym orzeczeniu w og�le mowy o udziale kap�ana, mo�na przypuszcza�, i� jego obecno�� przy zawieraniu tajnych ma��e�stw nie by�a konieczna.

            W XVII i XVIII w. wielu teolog�w zacz�o utrzymywa�, i� ma��onkowie jedynie wyra�aj� swoj� zgod�, a sakramentu udziela kap�an. Dopiero Pius IX w li�cie Ad Apostolicae (1851) uzna� za b��dne twierdzenie, �e sakrament jest czym� odmiennym od kontraktu ma��e�skiego, sugeruj�c jednocze�nie, i� kap�an nie mo�e by� uznawany za szafarza sakramentu ma��e�stwa. Natomiast papie� Pius XII w przem�wieniu radiowym w 1941 r. stwierdzi� wprost, �e nupturienci s� ustanowieni przez Boga szafarzami tego sakramentu. Z kolei w encyklice Mystici Corporis Christi (1943) Pius XII napisa�, i� ma��onkowie sami dla siebie s� dawcami �aski (ministri gratiae) w sakramencie ma��e�stwa (nr 16). Na podstawie tych sformu�owa� wydaje si�, i� Pius XII uzna� ma��onk�w za szafarzy tego sakramentu. Nawet prawo kanoniczne nie okre�li�o jednak w spos�b bezpo�redni, kto jest szafarzem sakramentu ma��e�stwa.

            Uczyni� to dopiero Katechizm Ko�cio�a Katolickiego w 1992 r., stwierdzaj�c, �e „w Ko�ciele �aci�skim uwa�a si� zazwyczaj, �e sami ma��onkowie jako szafarze �aski Chrystusa udzielaj� sobie nawzajem sakramentu ma��e�stwa, wypowiadaj�c swoj� zgod� wobec Ko�cio�a” (KKK 1623). Z kolei w 1998 r. Kongregacja Nauki Wiary dokona�a poprawek w tym tek�cie, orzekaj�c jeszcze bardziej zdecydowanie, �e „wed�ug tradycji �aci�skiej sami ma��onkowie jako szafarze �aski Chrystusa udzielaj� sobie nawzajem sakramentu ma��e�stwa, wypowiadaj�c wobec Ko�cio�a swoj� zgod�” (Corrigenda, KKK 1623), a „prezbiter (lub diakon), kt�ry asystuje przy obrz�dzie zawarcia ma��e�stwa, przyjmuje zgod� ma��onk�w w imieniu Ko�cio�a i udziela b�ogos�awie�stwa Ko�cio�a” (KKK 1630). Dlatego te� prawodawstwo Ko�cio�a rzymskokatolickiego dopuszcza mo�liwo�� zawierania sakramentu ma��e�stwa wobec odpowiednio delegowanej osoby �wieck

Dlatego te� prawodawstwo Ko�cio�a rzymskokatolickiego dopuszcza mo�liwo�� zawierania sakramentu ma��e�stwa wobec odpowiednio delegowanej osoby �wieckiej w tych krajach, gdzie odczuwany jest brak kap�an�w i diakon�w (por. KPK, kan. 1112 � 1-2).

            R�wnie� na Wschodzie a� do XII w. przewa�a�a opinia, i� ma��e�stwo jest zawierane przez wyra�enie zgody nupturient�w, tak i� obecno�� kap�ana nie zawsze by�a wymagana. Jedynie w Ko�ciele ormia�skim ju� synod w Asbrismat (365) okre�li�, �e b�ogos�awie�stwo kap�a�skie sprawia ma��e�stwo. Z kolei w cesarstwie bizantyjskim dopiero wybitny teolog, Teodor Balsamon (zm. ok. 1195), opisuj�c ceremoni� zawierania ma��e�stwa obowi�zuj�c� w jego czasach, stwierdzi�, i� b�ogos�awie�stwo kap�a�skie jest nieodzownym elementem do wa�no�ci tego sakramentu. Od XIII w. w wielu lokalnych Ko�cio�ach wschodnich zacz�a pojawia� si� opinia, �e szafarzem sakramentu ma��e�stwa, podobnie jak i innych sakrament�w, jest kap�an.

W Rosji a� do XVII w. ma��e�stwa os�b nienale��cych do stanu szlacheckiego by�y zawierane bez udzia�u kap�ana. Dopiero od XVIII w. coraz powszechniej we wszystkich Ko�cio�ach wschodnich jest przyjmowana nauka, i� przyczyn� sprawcz� ma��e�stwa jest b�ogos�awie�stwo kap�a�skie. Tym samym na Wschodzie kap�an zosta� uznany za szafarza tego sakramentu. R�wnie� Katechizm Ko�cio�a Katolickiego w 1992 r. przychyli� si� do tego stanowiska, orzekaj�c, i� „w liturgiach wschodnich szafarzem sakramentu (nazywanego „ukoronowaniem”)  jest prezbiter lub biskup (podkr. – M.B.), kt�ry po przyj�ciu wzajemnej zgody ma��onk�w koronuje m�a i �on� na znak przymierza ma��e�skiego” (KKK 1623).

Jednak Kongregacja Nauki Wiary w 1998 r. dokona�a znacz�cych poprawek w tym sformu�owaniu, nie okre�laj�c wprost, kto jest szafarzem sakramentu ma��e�stwa w katolickich Ko�cio�ach wschodnich: „w tradycjach Ko�cio��w wschodnich kap�ani lub biskupi, kt�rzy przewodnicz� ceremonii, s� �wiadkami wzajemnej zgody ma��onk�w (por. KKKW, kan. 817), ale ich b�ogos�awie�stwo jest konieczne tak�e dla wa�no�ci sakramentu (por. KKKW, kan. 828)” (Corrigenda, KKK 1623).

Skoro jednak w tym orzeczeniu biskup i prezbiter zostali nazwani �wiadkami, to przynajmniej w spos�b domy�lny za szafarzy tego sakramentu na Wschodzie nale�a�oby uzna� samych ma��onk�w. Z drugiej strony wed�ug prawodawstwa tych Ko�cio��w diakon nie ma prawa b�ogos�awi� ma��e�stw (por. KKKW, kan. 828 � 1-2). Dlatego w ma��e�stwie dwojga katolik�w, spo�r�d kt�rych jedno nale�y do Ko�cio�a �aci�skiego, a drugie do kt�rego� z katolickich Ko�cio��w wschodnich, liturgicznemu obrz�dowi winien przewodniczy� biskup lub prezbiter pod sankcj� niewa�no�ci (por. KKKW, kan. 835).