hieromnich Marek SJ

http://www.mblaza.prv.pl/

Zarys wykładu z teologii ekumenicznej (Teologia ekumeniczna w AKW - Collegium Bobolanum)

Marek Blaza SJ

Szkic wykładów z teologii ekumenicznej

na rok akademicki 2023/2024

I. Explicatio terminorum – wyjaśnienie pojęć

1. Wyjaśnienie nazwy przedmiotu.

·Teologia ekumeniczna:

-teologia jako Bogosłowie (θεολογία= богословие),

-ekumenizm, ekumena (οἰκουμένη) – termin geograficzny:

ØST: LXX Ps 19,9; 9,9; 67,5; 96,13; 98,9; Iz 13,14. 23; 62,4.

ØMt 24,14: „A ta Ewangelia o królestwie będzie głoszona po całej ziemi (ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ) na świadectwo wszystkim narodom. I wtedy nadejdzie koniec”.

ØŁk 2,1: „W owym czasie wyszło rozporządzenie cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym świecie (πᾶσαν τὴν οἰκουμένην)”.

ØŁk 4,5: „Wówczas powiódł [diabeł Jezusa] w górę, pokazał Mu w jednej chwili wszystkie królestwa świata (πάσας τὰς βασιλείας τῆς οἰκουμένης)”

ØDz 17,6: „[Żydzi] wlekli więc Jazona i niektórych braci politarchów, krzycząc: ‘Ludzie, którzy podburzają cały świat (τὴν οἰκουμένην), przyszli też tutaj’”

ØHbr 2,5: „Nie aniołom bowiem poddał [Bóg] przyszły świat (τὴν οἰκουμένην), o którym mówimy”.

·rozróżnienie pomiędzy terminem „ekumeniczny” i „katolicki”.

·Teologia porównawcza

·Teologia orientalna (wschodnia)

·Teologia ireniczna

·Proksemika (proxemics) – nauka, której celem jest odbudowanie poczucia bliskości (proximity) istot zwanych rozumnymi obdarzonych zdolnością rozumienia, przyjaźni i życzliwości.

2. Próba zdefiniowania teologii ekumenicznej:

- Dekret o Ekumenizmie Unitatis Redintegratio, nr 4: „Przez ‘ruch ekumeniczny’ rozumie się działania i przedsięwzięcia podejmowane i stosowane do różnych potrzeb Kościoła i warunków chwili, ustanawiane w celu wspierania jedności chrześcijan, jak na przykład usunięcia słów, opinii i czynów, które w świetle sprawiedliwości i prawdy nie odpowiadałyby sytuacji odłączonych braci i z tej przyczyny utrudniały wzajemne stosunki z nimi; następnie ‘dialog’ podjęty między biegłymi i odpowiednio wykształconymi ekspertami, prowadzony na zorganizowanych w duchu religijnym spotkaniach chrześcijan z różnych Kościołów lub Wspólnot; podczas owego dialogu każdy wyjaśnia głębiej naukę swej Wspólnoty i przejrzyście przedstawia jej szczególne znamiona. Przez taki bowiem dialog wszyscy uzyskują bliższe prawdy poznanie nauki i życia obu Wspólnot oraz sprawiedliwszą ich ocenę; wtedy też te Wspólnoty ściślej współpracują we wszystkich zadaniach, których dla wspólnego dobra wymaga od każdego chrześcijańskie sumienie, i gdzie się tylko godzi, zbierają się na jednomyślną modlitwę”.

- definicja teologii ekumenicznej Josa Vercruysse’a SJ: ruch w kierunku pojednania w Kościołach chrześcijańskich, aby mogły dawać bardziej wiarygodne świadectwo pojednania w świecie.

- teologia ekumeniczna – dział teologii, ściśle związany zwłaszcza z teologią dogmatyczną, który za cel stawia sobie znalezienie takiego wspólnego stanowiska teologicznego pomiędzy wyznaniami chrześcijańskimi, które będzie mogło doprowadzić do widzialnej jedności wszystkich chrześcijan, stanowiącej wolę Chrystusa: „aby stanowili jedno” (por. J 17,21).

- teologia ekumeniczna a dialog międzyreligijny i dialog z ateizmem i agnostycyzmem.

3. Rola i znaczenie oraz rodzaje ekumenizmu w teologii:

-IV Oficjalny Raport Wspólnej Grupy Roboczej Watykan-Genewa (1975):

„Działalność na rzecz jedności Kościoła jest życiową i nieuchronną koniecznością. To nie jest zbytek, bez którego można by się obejść, ani zadanie, które można powierzyć specjalistom, lecz raczej istotny wymiar życia Kościoła na wszystkich płaszczyznach oraz życia samych chrześcijan”.

-Jan Paweł II z okazji 25. rocznicy powstania Sekretariatu dla Jedności Chrześcijan (28 VI 1985 r.):

„Pragnę zapewnić, że Kościół Katolicki angażuje się w ruch ekumeniczny z niezachwianą stanowczością i że chce w nim uczestniczyć, czyniąc wszystko, co leży w jego możliwościach. Dla mnie, Biskupa Rzymu, jest to jedna z priorytetowych spraw duszpasterstwa”.

- Katechizm Kościoła Katolickiego, nry 816-822.

- Jan Paweł II, encyklika Ut unum sint, nr 3: „Od czasu Soboru Watykańskiego II Kościół katolicki wszedł nieodwołalnie na drogę ekumenicznych poszukiwań, wsłuchując się w głos Ducha Pańskiego, który uczy go uważnie odczytywać ‘znaki czasu’”.

- Jan Paweł II, encyklika Ut unum sint, nr 98: „Czyż można głosić Ewangelię pojednania, nie dążąc zarazem czynnie do pojednania chrześcijan? To prawda, że Kościół, przynaglany przez Ducha Świętego i mocny obietnicą, iż nic nie zdoła go zwyciężyć, głosił i nadal głosi Ewangelię wszystkim narodom, ale jest też prawdą, że musi zmagać się z trudnościami wynikającymi z podziałów. Czyż niewierzący, stykając się z misjonarzami, którzy nie zgadzają się ze sobą nawzajem, choć wszyscy powołują się na Chrystusa, będą umieli przyjąć prawdziwe orędzie? Czy nie pomyślą, że Ewangelia, choć jest przedstawiana jako podstawowe prawo miłości, stanowi raczej przyczynę podziału?”

- ekumenizm duchowy, naukowy i praktyczny.

4. Metody teologii ekumenicznej:

- historyczno-dogmatyczna,

- analityczna,

- syntetyczna,

- ireniczna,

- porównawcza,

- ekumenizm a uniformizm, fundamentalizm i ekskluzywizm.

- ekumenizm a fałszywy irenizm, relatywizm i indyferentyzm.

5. Pojęcie artykułu wiary, dogmatu, theologoumenonu, adiaforów i hierarchii prawd.

·Articulus fidei est quaedam perceptio divinae veritatis tendens in ipsam – artykuł wiary jest pewną percepcją prawdy Bożej, dążącej do niej samej.

·Dogmat i jego definicja w teologii katolickiej (K.Rahner SJ): zdanie, które jest przedmiotem fides divina et catholica i ogłoszone zostało mocą zwyczajnego Urzędu Nauczycielskiego albo papieskiej bądź soborowej definicji jako objawione przez Boga, jednocześnie dając do zrozumienia, że jego zaprzeczenie jest herezją.

·Dogmat i jego definicja w teologii prawosławnej – prawda objawiona przez Boga, co jest poświadczone przez Pismo Święte, zdefiniowana – przy asystencji Ducha Świętego – przez sobór powszechny, przyjęta zgodnie przez Kościół jako całość ku liturgicznemu życiu Kościoła.

·Dogmat i jego definicja w teologii ewangelickiej: wyznanie wiary Kościoła w konkretnej chwili historycznej. Dogmat może i powinien być poddawany ciągłej reinterpretacji.

·Theologoumenon – niewiążące twierdzenie teologiczne, które nie ma jasnych podstaw ani w Piśmie Świętym, ani w dogmatycznym nauczaniu Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Jego przybliżone odpowiedniki w teologii katolickiej: propositio theologicae certa (nauka pewna) i propositio communis et certa in theologia (zdanie ogólne i pewne w teologii).

·Adiafora (gr. ἀδιάφορα– rzeczy obojętne, rzeczy nieistotne; od διάφορος – przewyższający, wyższy; różny, różnego rodzaju) – w teologii reformacyjnej określenie stosowane w odniesieniu do tego, co jest drugorzędne dla wiary, np. porządek kościelny, organizacja nabożeństw, ale też sformułowania – w odróżnieniu od istoty – artykułów wiary.

·Hierarchia prawd:

-definicja hierarchii prawd: hermeneutyczno-kryteriologiczna zasada porządkująca treści wiary według ich związku z fundamentem wiary chrześcijańskiej. Znaczenie treści wiary różni się w zależności od bliskości ich treści z fundamentem trynitarno-chrystologicznym.

-Dekret o Ekumenizmie 11: „[Teologowie katoliccy] porównując doktryny, niech pamiętają o istnieniu porządku czy „hierarchii” prawd nauki katolickiej, ponieważ różny jest ich związek z fundamentami wiary chrześcijańskiej”.

-Dyrektorium Ekumeniczne 75, 176,

-Papieska Rada do spraw Jedności Chrześcijan, Ekumeniczny wymiar formacji pastoralnej, 12,

-Jan Paweł II, Ut unum sint, 37,

-Maksyma św. Augustyna lub św. Wincentego z Lerynu (V w.), lub Rupertusa Meldeniusa (XVII w.): In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas.

6. Stopnie uzgodnień w dialogach ekumenicznych.

·Konwergencja – zbliżenie stanowisk. Dywergencja – rozbieżność stanowisk

·Deklaracja uzgodniona (agreed statement) – zgodność w jednym konkretnym punkcie, nie wykluczająca poważnych rozbieżności w innych punktach.

·Konsens, pełna zgodność (full agreement) – zgodność w istotnych punktach albo całkowite porozumienie co do treści, ale nie co do użytej terminologii.

·Istotna (substancjalna) zgodność (essential agreement) – termin użyty w dialogu katolicko-anglikańskim w kontekście wspólnego uzgodnienia nt. Eucharystii.

7. Uściślenie niektórych rzeczywistości eklezjalnych.

·Kościół katolicki

·Kościół Katolicki

·Kościół Rzymskokatolicki

·Katolickie Kościoły Wschodnie

·Kościoły sui iuris

·Kościoły autokefaliczne

·Wspólnoty kościelne wyrosłe z Reformacji

·Wspólnoty kościelne ewangelickie, ewangeliczne, ewangelikalne.

·Kościoły sakramentalne.

II.Historia podziału chrześcijaństwa i ruchu ekumenicznego

1.Kościoły i Wspólnoty kościelne.

• Starożytne Kościoły Wschodnie, ortodoksyjne Kościoły orientalne, Kościoły „staroprawosławne”:

- Asyryjski Kościół Wschodu oraz Starożytny Apostolski i Katolicki Kościół Wschodu – tradycja wschodniosyryjska zwana inaczej nestoriańska

-Kościoły przedchalcedońskie lub niechalcedońskie (tzw. monofizyckie):

ØSyryjski Kościół Ortodoksyjny zwany inaczej Kościół Syryjsko-Jakobicki (tradycja antiocheńsko-jakobicka),

ØSyro-Malankarski Kościół Ortodoksyjny (tradycja jakobicka),

ØKoptyjski Kościół Ortodoksyjny (tradycja aleksandryjska),

ØEtiopski Kościół Ortodoksyjny (tradycja aleksandryjska),

ØErytrejski Kościół Ortodoksyjny (tradycja aleksandryjska),

ØOrmiański Kościół Apostolski (tradycja ormiańska).

● Kościoły prawosławne (tradycja antiocheńska)ko, Kościoły melchickie (cesarskie),

Kościoły autokefalie:

-Jego Świątobliwość Arcybiskup Konstantynopola, Nowego Rzymu i Patriarcha ekumeniczny

-Wielce Błogosławiony Papież i Patriarcha Wielkiego Miasta Aleksandrii, Libii, Etiopii, całego Egiptu i całej Afryki, Ojciec ojców, Pasterz pasterzy, Trzynasty Apostoł i Sędzia świata

-Wielce Błogosławiony Patriarcha Wielkiej Antiochii, Syrii, Cylicji, Mezopotamiii całego Wschodu

-Wielce Błogosławiony Patriarcha Świętego Miasta Jerozolimy i całej Palestyny

-Jego Świątobliwość Patriarcha Moskiewski i całej Rusi

-Jego Świątobliwość, Wielce Błogosławiony Katolikos-Patriarcha całej Gruzji, Arcybiskup Mcchety i Tbilisi

-Jego Świątobliwość Patriarcha Serbski, Arcybiskup Peczski, Metropolita Belgradzko-Karłowacki

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Bukaresztu, Metropolita Ungro-Wołoski, Namiestnik Cezarei Kapadockiej i Patriarcha całej Rumunii

-Jego Świątobliwość Patriarcha Bułgarski

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Nowej Justyniany i całego Cypru

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Aten i całej Grecji

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Tirany i Durres i całej Albanii

-Wielce Błogosławiony Metropolita Warszawski i całej Polski

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Preszowski, Metropolita Pragi i ziem czeskichi Słowacji

-Wielce Błogosławiony Metropolita Kijowski i całej Ukrainy (autokefalia nadana przez Patriarchat Konstantynopola, nieuznawana przez Patriarchat Moskiewski)

-Wielce Błogosławiony Arcybiskup Waszyngtonu, Metropolita całej Ameryki i Kanady (autokefalia nadana przez Patriarchat Moskiewski, nieuznawana przez Patriarchat Konstantynopola)

Kościoły autonomiczne:

-Najprzewielebniejszy Arcybiskup Synajski i Raify

-Najprzewielebniejszy Arcybiskup Karelski i całej Finlandii

-Najprzewielebniejszy Arcybiskup Tokio i całej Japonii

● Kościół Rzymskokatolicki,

● Katolickie Kościoły Wschodnie:

-Kościoły tradycji bizantyjskiej:

ØII Sobór Lyoński (1274),

ØSobór Ferraro-Florencki (1438-1439),

ØKościół Italo-Albański (1564),

ØUnia Brzeska (1596) – Ukraiński Kościół Greckokatolicki i Białoruski Kościół Greckokatolicki,

ØGreckokatolicki Kościół Križevci (1611),

ØUnia Użhorodzka (1646) – Greckokatolicki Kościół Ruteński (Rusiński), Węgierski Kościół Greckokatolicki, Słowacki Kościół Greckokatolicki,

ØUnia Rumuńska w Siedmiogrodzie (1700) – Rumuński Kościół Zjednoczony z Rzymem,

ØUnia melchitów w Bejrucie i Baalbeek (1701) – Grecko-Melchicki Patriarchat Antiochii,

ØBułgarski Kościół Greckokatolicki (1861),

ØSłowacki Kościół Greckokatolicki (połowa XIX w.),

ØGrecki Kościół Greckokatolicki (II poł. XIX w.),

ØGruziński Kościół Greckokatolicki (1905),

ØRosyjski Kościół Greckokatolicki,

ØAlbański Kościół Greckokatolicki,

-Chaldejski Kościół Katolicki (1845) – tradycja nestoriańska,

-Syro-Malabarski Kościół Katolicki (przełom XV/XVI w.) – tradycja św. Tomasza,

-Syryjski Kościół Katolicki (XVII w.) – tradycja jakobicka,

-Ormiański Kościół Katolicki (1635) – tradycja ormiańska,

-Etiopski Kościół Katolicki (XVII w.) – tradycja aleksandryjska,

-Koptyjski Kościół Katolicki (XVIII w.) – tradycja aleksandryjska,

-Syro-Malankarski Kościół Katolicki (pocz. XX w.) – tradycja antiocheńska,

-Kościół Maronicki – jedyny Kościół wschodni, który nigdy nie zerwał jedności z Rzymem,

● Kościół Waldensów,

● Czeski Kościół Husycki,

● Wspólnoty kościelne Pierwszej Reformacji:

-Kościół Ewangelicko-Augsburski,

-Kościół Ewangelicki według Słowa Bożego Reformowany, (Kościół Ewangelicko-Reformowany),

● Kościół unitariański,

● Wspólnota anglikańska – The Anglican Communion (The High Church – nurt katolicyzujący, w tym anglokatolicyzm, The Low Church – nurt ewangelikalny, The Broad Church – liberalny, tzw. latitudynarianie),

● staroobrzędowcy:

- bezpopowcy,

- popowcy,

● Wspólnoty kościelne Drugiej Reformacji:

-Kościoły prezbiteriańskie,

-Mennonici,

-Kościoły baptystyczne,

-Towarzystwo Przyjaciół (Kwakrzy),

-Kościoły Ewangelicko-Metodystyczne,

-Hernhuci.

● Wspólnoty kościelne Trzeciej Reformacji:

-Kościoły zielonoświątkowe,

-Kościoły adwentystyczne,

-Kościoły wolne: Kościoły Chrystusa, Kościoły braterskie, Kościoły lokalne, ruch nowoapostolski, sztundyści.

● Czwarta Reformacja: Wspólnoty kościelne bezwyznaniowe/nie wyznaniowe/ponadwyznaniowe (non-denominational church); the Fellowship of Affirming Ministries, a trans-denominational coalition of Christian churches who "desire to celebrate and proclaim the radically inclusive love of Jesus Christ" (założona w 2000 r.) – Presiding Bishop: Yvette A. Flunder (należy do tej Wspólnoty m.in. William J. Barber II).

● Kościoły starokatolickie:

-Kościół założycielski: Kościół Rzymskokatolicki Starobiskupiego Kleru (De Roomsch-Katholieke Kerk der Oud-Bischoppelijke Clerezie),

-Druga generacja: Kościoły starokatolickie powstałe po I Soborze Watykańskim (1870),

-Trzecia generacja: Kościoły narodowe: Polski Narodowy Kościół Katolicki, Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej, Katolicki Kościół Narodowy w Polsce, Narodowy Kościół Katolicki w Niemczech (diecezja polska), Czechosłowacki Kościół Husycki.

-Czwarta generacja: Reformowany Kościół Katolicki w Polsce (Ecumenical Catholic Communion in Europe)

● Kościoły mariawickie:

-Kościół Starokatolicki Mariawitów,

-Kościół Katolicki Mariawitów.

● Tradycjonalizm w Kościele rzymskokatolickim: np. Bractwo św. Piotra (FSSP), Instytut Dobrego Pasterza (IBP), Apostolska administratura personalna Świętego Jana Marii Vianneya (AAP-SJMV) z siedzibą w Campos (Brazylia).

● Bractwo Kapłańskie św. Piusa X (tzw. lefebryści) (FSSPX):

- oświadczenie abpa Marcela Lefebvre’a (21 listopad 1974): „Odrzucamy (...) i zawsze odrzucaliśmy wierność Rzymowi tendencji neomodernistycznych i neoprotestanckich, które jasno doszły do głosu na II Soborze Watykańskim, oraz w reformach posoborowych. (...) Żaden autorytet, nawet najwyższy w hierarchii, nie może nas zmusić do wyrzeczenia się lub uszczuplenia naszej wiary, tak jak od dziewiętnastu stuleci jest ona formułowana i głoszona przez Nauczycielski Urząd Kościoła.”

- list otwarty abpa Marcela Lefebvre’a i bpa de Castro Mayera do papieża Jana Pawła II (21 listopada 1983): (...) Pozwalamy sobie dołączyć do tego listu wykaz głównych błędów, będących przyczyną owej tragicznej sytuacji, które to błędy zostały już zresztą potępione przez poprzedników Waszej Świątobliwości. Oto lista, która jednak nie jest wyczerpująca: (1) Latitudynarystyczna i ekumeniczna koncepcja Kościoła podzielonego w wierze, potępiona w szczególności przez Syllabus, nr 18; (2) Kolegialna i demokratyczna orientacja Kościoła, potępiona w szczególności przez Sobór Watykański I (DS 3055); (3) Fałszywa koncepcja naturalnych praw człowieka jasno wyrażona w Deklaracji o wolności religijnej, potępiona w szczególności przez encykliki Quanta cura (Pius IX) i Libertas praestantissimum (Leon XIII); Błędna koncepcja władzy papieskiej (DS 3115); (4) Protestancka koncepcja najświętszej ofiary Mszy św. oraz sakramentów potępiona przez Sobór trydencki (sesja XXII); (5) I wreszcie, generalnie rzecz biorąc, swobodne rozprzestrzenianie się herezji, czego znakiem jest zniesienie Świętego Oficjum. (...) Św. Robert Bellarmin twierdził, wyrażając ogólną zasadę moralną, że powinno się stawiać opór papieżowi, którego działalność jest szkodliwa dla dusz (De Rom. Pontif. 1.2, c.29). Wołamy zatem na alarm, by przyjść Waszej Świątobliwości na pomoc, wołamy, coraz gwałtowniej, z powodu błędów, by nie rzec herezji zawartych w nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego, oraz z powodu ceremonii i przemówień z okazji pięćsetnej rocznicy urodzin Lutra. Miara się przebrała. Niech Bóg raczy dopomóc Waszej Świątobliwości”.

- wyznanie wiary emerytowanego bpa Salvadora Lazo (24 maja 1998): „Jestem oddany wiecznemu Rzymowi, Rzymowi świętych Piotra i Pawła. Nie mogę wspierać Rzymu masońskiego”.

● sedeprywacjonizm - (teoriaCassiciacum lub sedewakantyzm formalno-materialny) - opinia teologiczna zakładająca utracenie w okresie Soboru Watykańskiego II przez biskupów i papieża władzy jurysdykcyjnej z powodu zaistnienia u nich formalnej herezji, wyrażającej się w popieraniu i propagowaniu modernizmu. Utrata następuje mocą samego faktu (ipso facto) popełniania notorycznie aktów heretyckich i pozbawia posiadacza władzy jurysdykcyjnej (formalnego aspektu autorytetu). Nie następuje natomiast opróżnienie urzędu kościelnego mocą prawa (ipso iure) do którego potrzebna jest kompetentna władza kościelna - dlatego mówi się o tzw. niepełnym wakacie.

Twierdzenia sedeprywacjonistów: W końcu urząd może być wolny improprie (niewłaściwie), to znaczy mocą faktu, ale nie mocą prawa, kiedy regularny posiadacz tytularny (titulaire régulier), ale który nie jest posiadaczem, albo już utracił, albo jeszcze nie otrzymał wspomnianego prawa do posiadania urzędu. W konsekwencji modernistyczna hierarchia choć nie cieszy się władzą jurysdykcyjną, czyli formalnym aspektem władzy, to posiada materialną sukcesję stanowisk biskupich i papieskich oraz władzę administracyjną (materialny aspekt autorytetu) - co powoduje, że chociaż Benedykt XVI nie jest papieżem, jednakże został on ważnie wybrany, co stawia go w sytuacji zdolności do przyjęcia tego urzędu, gdy tylko usunie przeszkody stojące na drodze do jego objęcia. Twórca sedewakantyzmu formalno-materialnego (względnie: teza Cassiciacum) o. Guérard des Lauriers OP używa w odniesieniu do takiej osoby łacińskiego terminu "papa materialiter tantum (sed non formaliter)". Wszystko spowodowane jest tym, że nie istnieje możliwość sprawowania urzędu papieskiego przez osobę, która jest heretykiem lub apostatą i doprowadza do zaaprobowania np. fałszywej doktryny i szkodliwego powszechnego prawa dyscyplinarnego.

● mentewakantyzm – (od łac. mens, mentis – umysł; vacare – być pustym) – stanowisko biskupa Richarda N. Williamsona, byłego członka Bractwa św. Piusa X. Stwierdzenie bpa R. N. Williamsona: „Współczesne umysły są ciężko chore, a Benedykt XVI ma przecież współczesny umysł. (…) Choroba ta polega na przekonaniu, iż nie istnieje ustalona obiektywna prawda wykluczająca wszelki błąd. Prawdą jest to, co ja uznaję za prawdę. Umysł człowieka potrzebuje jednak obiektywnej prawdy, podobnie jak płuca potrzebują tlenu, tak więc jak płuca bez tlenu z zewnątrz umierają, tak też śmiertelnie chorym staje się umysł bez zewnętrznej (czyli obiektywnej) prawdy. Benedykt XVI wierzy, że prawda katolicka, np. zasadnicze twierdzenia wiary zawarte w Syllabusie, encyklice Pascendi Dominici Gregis, itp., może ewoluować (a która w rzeczywistości nie może się zmieniać. Jego biedny umysł, jakkolwiek utalentowany, jest zarażony tą współczesnością – zwłaszcza niemiecką – filozofią. Jakże mógł nie myśleć, że to, co robi, jest całkiem normalne?”

● sedewakantyzm:

- deklaracja abpa Ngô-dinh Thuca (25 luty 1982): „Jaka jest obecna kondycja Kościoła Katolickiego, którą dostrzegamy? W Rzymie panuje ‘papież’ Jan Paweł II otoczony grupą kardynałów, licznymi biskupami i prałatami. (...) Lecz jaka jest obecna sytuacja Kościoła w oczach Boga? Czy Bogu podobają się te msze codzienne i niedzielne, w których biorą udział wierni? W żadnym wypadku, gdyż ta msza jest taka sama dla katolików, jak i dla protestantów, a więc nie podoba się Bogu i jest nieważna (invalida). Bogu miła jest wyłącznie (unica) Msza świętego Piusa V, którą odprawiają nieliczni kapłani i biskupi, do których ja również się zaliczam. (...) Prócz owej niemiłej Bogu ‘Mszy’ pojawiły się również inne liczne rzeczy, które Bóg odrzuca, na przykład ryty konsekracji kapłanów i biskupów, a także bierzmowania i ostatniego namaszczenia. Ponadto owi ‘kapłani’ uprawiają: 1. modernizm, 2. fałszywy ekumenizm, 3. kult człowieka, 4. wolność wyboru jakiejkolwiek religii, 5. nie zamierzają potępić herezji i wydalić heretyków. Zatem, jako biskup Kościoła Rzymskokatolickiego, stwierdzam (judico), że stolica Kościoła Katolickiego w Rzymie jest pusta (sede vacantem esse), a ja powinienem jako biskup uczynić wszystko, co mogę, aby Kościół Katolicki w Rzymie przetrwał dla wiecznego zbawienia dusz”.

- Zgromadzenie Maryi Niepokalanej Królowej (CMRI)

- Deklaracja ks. Rafała Trytka:

Od blisko pół wieku życie chrześcijańskie pozostaje w zaćmieniu wskutek rozprzestrzeniania się potępionych już wielokrotnie i nieomylnie przez Kościół modernistycznych błędów i herezji takich jak: 1) wolność religijna, która w istocie prowadzi do akceptacji ateizmu państwa; 2) fałszywie pojmowany ekumenizm – czyli postawienie na tej samej płaszczyźnie co Jedyny, Prawdziwy Kościół Katolicki fałszywych doktryn religijnych oraz uznawanie innych religii, w tym nawet judaizmu, islamu i pogaństwa, za środki prowadzące do zbawienia; 3) błędna koncepcja Kościoła Chrystusowego nie utożsamianego wyłącznie z Kościołem Katolickim, ale postrzeganego jako byt szerszy, który mieści w swoim obrębie Kościół Katolicki, ale się doń nie ogranicza; 4) promowanie jednej światowej synkretycznej religii; 5) hołdowanie ideom wolnomularskim, takim jak propagowanie rzekomo "przyrodzonych" praw człowieka, będących w istocie wyrazem antropocentryzmu.

Jest niemożliwym aby Prawdziwy Kościół Chrystusowy, Jego Hierarchia – Papież i pozostający z nim w łączności biskupi, mogli firmować tę apostazję! Ten kto chce zachować i wyznawać Wiarę Katolicką musi uznać, że instytucja, która tak obrzydliwe błędy uporczywie rozpowszechnia i publicznie wyznaje, z prawdziwym Kościołem Katolickim nie ma nic wspólnego, a jej przywódca, aktualnie Joseph Ratzinger, nie jest dla katolików legalnym autorytetem i nie posiada też nad nimi żadnej władzy jurysdykcyjnej. Oznacza to, iż nie jest on prawdziwym Papieżem, Namiestnikiem Chrystusa na Ziemi, Następcą św. Piotra w prymacie, lecz jedynie uzurpatorem i okupantem Stolicy Piotrowej, tak jak jego modernistyczni poprzednicy, którzy heretycką naukę tzw. II Soboru Watykańskiego przyjęli, potwierdzili, zadekretowali i wprowadzili w życie. W przeciwnym bowiem razie Kościół Chrystusowy okazałby się omylny, zniszczalny i skalany, co byłoby sprzeczne z obietnicą Pana Jezusa, że "bramy piekielne go nie przemogą" (Mt. 16, 18). Dlatego, tak jak odrzucam odstępstwo modernizmu, tak też odrzucam fałszywą odpowiedź na nie, do przyjęcia której przymusza swoich kapłanów i wiernych Bractwo Św. Piusa X (FSSPX), którego do niedawna byłem członkiem.

1) Odrzucam jako przewrotne i niekatolickie twierdzenia FSSPX, że Kościół może głosić herezje, promulgować oraz wcielać w życie obowiązujące powszechne prawa liturgiczne (NOM i nowe ryty sakramentów) i dyscyplinarne (np. Kodeks prawa kanonicznego z 1983), które zawierają sprzeczności, błędy, herezje lub są całkowicie nieważne, są szkodliwe dla zbawienia dusz i prowadzą do protestantyzmu. Odrzucam także pogląd, że można poddawać w wątpliwość przeprowadzone przez Kościół kanonizacje świętych.

2) Odrzucam fałszywą alternatywę proponowaną przez FSSPX – jedność albo wyznawanie nieskażonej wiary. Jedność Kościoła Katolickiego zasadza się na tej samej wierze, tych samych sakramentach i posłuszeństwie temu samemu Papieżowi. Nie ma prawdziwej jedności tam gdzie nie występuje choćby jeden z wyżej wymienionych elementów. Nie można zatem wyznawać prawdziwej wiary przeciw jedności Kościoła.

3) Odrzucam system FSSPX, w którym uznawanie Papieża jest czysto iluzoryczne, w którym Papież posiada prymat li tylko honorowy; a jedynym zauważalnym wyrazem uznawania papieskiego prymatu jest okazjonalne zawieszanie podobizny aktualnego okupanta Stolicy Piotrowej, którego FSSPX błędnie uznaje za Papieża, w zakrystiach kaplic i kościołów Bractwa. Natomiast "właściwym i legalnym" autorytetem dla Bractwa, rozstrzygającym ostatecznie co katolik w nauczaniu "kościelnym" ma uznać, a co winien odrzucić, jest Przełożony Generalny FSSPX. Tym samym w Bractwie stawia się jego "autorytet" ponad "autorytetem" tego, którego błędnie uznaje się za prawdziwego Papieża.

 4) Odrzucam jako obłudną postawę FSSPX polegającą na prowadzeniu gry "na dwa fronty", której jedynym realnym, a zarazem najszkodliwszym dla dusz wiernych efektem, jest osłanianie i legitymizowanie winowajców obecnego powszechnego odstępstwa poprzez przypisywanie im atrybutów legalności, a co za tym idzie, władzy jurysdykcyjnej nad katolikami. Postawa ta jest rezultatem sprzeniewierzenia się świętemu obowiązkowi przekazywania całego integralnego Depozytu Wiary Katolickiej.

Moim obowiązkiem jako katolika, jest wyznawanie nieskażonej Wiary Katolickiej, tej samej jaka powszechnie była praktykowana do śmierci Ojca Świętego Piusa XII. W szczególności jako kapłan katolicki wzywam wszystkich miłujących Prawdę o odrzucenie wszelkiego kompromisu z modernistycznymi okupantami i przyłączenie się do wspólnego boju o sprawę katolicką w naszych sercach i w naszej Ojczyźnie! Walka ta będzie trudna i wydawać się może, z ludzkiego punktu widzenia, beznadziejna, jednakże trudno o większy zaszczyt niż udział w walce o tryumf Kościoła Świętego, który ostatecznie zwycięży!

Błagajmy Królową Polski by nie zapomniała o swoim narodzie w swych prośbach przed tronem niebieskiego Króla, i wyjednała nam siłę do wytrwania w Prawdzie, prawdziwą świętość i miłość do Boga i bliźnich.

Ks. Rafał Trytek

Kraków, w Święto Matki Bożej Gromnicznej, 2 II 2006 r.

● konklawizm – skrajne stanowisko wynikające z sedewakantyzmu: skoro kolejni biskupi Rzymu są zwolennikami Soboru Watykańskiego II, to znaczy, że ze względu na fakt, iż popadli oni w herezję, trzeba wybrać ortodoksyjnego papieża. Z punktu widzenia Kościoła Katolickiego tak wybrani papieże są antypapieżami.

2.Historia ruchu ekumenicznego.

● Kościoły wyrosłe z Reformacji:

-Alians Ewangelicki (Londyn, 1846),

-Chrześcijańskie Związki Młodych Mężczyzn (YMCA),

-Chrześcijańskie Związki Młodych Kobiet (YWCA),

-Światowa Federacja Studentów Chrześcijańskich (WSCF),

-Międzynarodowa Rada Misyjna (Edynburg, 1910),

-Ruch „Wiara i Ustrój”,

-Ruch „Życie i Działanie”.

-Tydzień (Oktawa) Modlitw o Jedność Chrześcijan (1908; Paul Wattson i Spencer Jones)

● Kościoły prawosławne:

- Encyklika wschodnich patriarchatów będąca odpowiedzią na list Piusa IX do Kościołów wschodnich (1848),

- Encyklika patriarchy Konstantynopola Joachima III (1902),

- Encyklika patriarchatu Konstantynopola (1920).

● Powstanie Światowej Rady Kościołów (ŚRK), jej zadania i cele.

-Aktualna baza dogmatyczna ŚRK zatwierdzona w New Delhi w 1961 roku:

„Światowa Rada Kościołów jest społecznością (fellowship) Kościołów, które – zgodnie z Pismem Świętym – wyznają, iż Pan Jezus Chrystus jest Bogiem i Zbawicielem, i dlatego dążą wspólnie do wypełnienia tego, do czego są powołane, ku chwale jedynego Boga, Ojca, Syna i Ducha Świętego”.

-Aspekt eklezjologiczny ŚRK:

Ø„Koinonia wspomniana w zdaniu rozpoczynającym nasz zasadniczy dokument jest wspólnym uczestniczeniem w rzeczywistości Boga trójjedynego przez wcielenie i usprawiedliwienie dokonane w Chrystusie i ciągłe działanie Ducha Świętego. (...) ŚRK istnieje dzięki tej odwiecznej rzeczywistości”.

Ø„ŚRK nie jest super-Kościołem i nigdy się nim stać nie może”.

Øtzw. „neutralność eklezjologiczna” ŚRK.

- Pierwszorzędny cel ŚRK:

„wzywanie Kościołów do realizacji widzialnej jedności – w jednej wierze i w jednej wspólnocie eucharystycznej -manifestującej się w nabożeństwie i wspólnym życiu w Chrystusie, i dążenie ku tej jedności tak, aby świat uwierzył. (...) ŚRK nie jest celem samym w sobie, lecz reprezentuje wspólnotę ludu Bożego pielgrzymującego na drodze ku realizacji powszechnego Kościoła Jezusa Chrystusa. Jest ona równocześnie kresem i obietnicą”.

-Dokument Chrzest, Eucharystia, Posługiwanie (Baptism, Eucharist, Ministry –Lima, 1982)

● ks. Paul Couturier (1881-1953) – założyciel Wspólnoty z Dombes (1937) i promotor ze strony Kościoła Katolickiego idei Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan.

● Wspólnota Taizé (1940) założyciel: br. Roger Louis Schutz-Marsauche (1915-2005).

● Kościół Katolicki:

-Leon XIII (1878-1903):

ØEncyklika Providentissimus Deus (1893),

ØEncyklika Orientalium dignitas (1894),

ØEncyklika Praeclara gratulationis publicae (1894),

ØBulla Apostolicae curae et caritatis (1896).

-Dekret Św. Oficjum z 4 VII 1919 r.,

-Pius XI (1921-1939):

ØEncyklika Rerum orientalium (1928),

ØEncyklika Mortalium animos (1928).

-Instrukcja Św. Oficjum z 20 XII 1949 r. De motione oecumenica,

-Sobór Watykański II:

ØKonstytucja Dogmatyczna o Kościele Lumen gentium – model satelitarny przynależności do Kościoła (21 XI 1964),

ØDekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio: powstanie i struktura (21 XI 1964),

ØDekret o katolickich Kościołach wschodnich Orientalium Ecclesiarum (21 XI 1964),

ØDeklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate (28 X 1965),

ØDeklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae (7 XII 1965).

-stosunek Kościoła Katolickiego do ŚRK – Paweł VI (Genewa, 1969 r.):

„Zagadnienie pozostaje jeszcze w sferze hipotezy. Mieści ono w sobie poważne sprzeczności teologiczne i duszpasterskie; w konsekwencji wymaga pogłębionych studiów i zobowiązuje do odbycia drogi, która – uczciwie mówiąc – może być długa i trudna”.

-Tomos Agapis,

-List Apostolski Egregiae virtutis Ojca Świętego Jana Pawła II ogłaszający świętych Cyryla i Metodego współpatronami Europy (31 XII 1980),

-List Ojca Świętego Jana Pawła II z okazji 500-lecia urodzin Marcina Lutra (1983),

-List Apostolski Redemptionis Anno Ojca Świętego Jana Pawła II na temat Jerozolimy (1984),

-List Apostolski Duodecimum saeculum Ojca Świętego Jana Pawła II z okazji 1200. rocznicy Soboru Nicejskiego II (1987),

-Kongregacja Wychowania Katolickiego, Refleksje i wytyczne dotyczące studiów nad Kościołami wschodnimi (1987),

-Jan Paweł II, List Apostolski Euntes in mundum z okazji tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej (1988),

-Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu, Kryteria współpracy ekumenicznej i międzyreligijnej w środkach społecznego przekazu (1989),

-Kongregacja do Spraw Nauki Wiary, Katolicka odpowiedź na Raport Końcowy Międzynarodowej Komisji Anglikańsko-Rzymskokatolickiej (1991),

-List Mantre si intensificano do biskupów kontynentu europejskiego na temat stosunków między katolikami a prawosławnymi w nowej sytuacji Europy Środkowej i Wschodniej (1991),

-Papieska Komisja „Pro Russia”, Zasady ogólne i wskazania praktyczne dla koordynowania pracy ewangelizacyjnej i zaangażowania ekumenicznego Kościoła katolickiego w Rosji i w innych krajach Wspólnoty Niepodległych Państw (1992),

-Papieska Rada do Spraw Jedności Chrześcijan, Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu z 25 marca 1993 roku,

-Jan Paweł II, List Apostolski Ordinatio Sacerdotalis o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom (1994),

-List Apostolski Tertio Millenio Adveniente Ojca Świętego Jana Pawła II do biskupów, duchowieństwa i wiernych w związku z przygotowaniem jubileuszu roku 2000 (1994),

-Encyklika Jana Pawła II Ut unum sint (1995),

-Jan Paweł II, List Apostolski Orientale lumen do biskupów, duchowieństwa i wiernych w setną rocznicę Listu Apostolskiego Orientalium dignitas Papieża Leona XIII (1995),

-Jan Paweł II, List Apostolski na 400-lecie Unii Brzeskiej (1995),

-Święta Kongregacja dla Kościołów Wschodnich, Dekret dotyczący formacji katolickich duchownych wschodnich (1995),

-Papieska Rada do Spraw Jedności Chrześcijan, Pochodzenie Ducha Świętego w Tradycji greckiej i łacińskiej (1995),

-List Apostolski Anzitutto Rendo Ojca Świętego Jana Pawła II na 250-lecie Unii Użhorodzkiej (1996),

-Papieska Rada do Spraw Jedności Chrześcijan, Ekumeniczny wymiar formacji pastoralnej (1998).

● Czasy współczesne – od 2000 r.

- Czas bilateralnych i multilateralnych dialogów teologicznych,

- Nota Kongregacji Nauki Wiary z 30 VI 2000 r. nt. Kościołów siostrzanych.

- Deklaracja Dominus Iesus (6 VIII 2000).

- Dokument Jubileuszowego Soboru Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Podstawowe zasady dotyczące stosunku Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego do innowierców (ОсновныепринципыотношенияРусскойПравославнойЦерквикинославию). (13-16 VIII 2000)

-Charta Oecumenica (22 IV 2001).

-Dokument Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan Wskazówki dotyczące dopuszczania do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu (20 VII 2001).

-Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia (17 IV 2003).

-Komunikat Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan wokół zniesienia tytułu „Patriarcha Zachodu” z Rocznika Papieskiego 2006 (22 III 2006).

- Adhortacja Benedykta XVI Sacramentum caritatis (22 II 2007).

- Kongregacja Nauki Wiary, Odpowiedzi na pytania dotyczące niektórych aspektów nauki o Kościele (29 VI 2007).

-Konstytucja Apostolska Anglicanorum coetibusumożliwiająca tworzenie ordynariatów personalnych dla anglikanów przystępujących do pełnej jedności (komunii) z Kościołem Katolickim (2009).

III. Dogmatyczno-pastoralny wymiar teologii ekumenicznej

1.Źródło Objawienia:

● Pismo Święte:

-Kanon Ksiąg w Kościele Katolickim i Kościołach starokatolickich,

-Kanon ksiąg w Kościołach wschodnich:

ØKanon ksiąg w Kościołach prawosławnych – dodatkowo w ST 3 Mch, Ps 151, Modlitwa króla Manassesa, 2-3 Ezd.

ØKanon ksiąg w Koptyjskim Kościele Ortodoksyjnym – dodatkowo w ST 3Mch i Ps 151, a w NT 1-2 List św. Klemensa Rzymskiego do Koryntian, Konstytucje Apostolskie (Constitutiones Apostolorum) z przełomu IV i V w., a niektórzy dodają ponadto List św. Barnaby i „Pasterza” Hermasa (ok. 150 r.),

ØKanon ksiąg w Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym – dodatkowo w ST 3-4Mch, 3-4 Ezd, Ps 151, Księga Henocha, Księga Jubileuszów, Wniebowzięcie Mojżesza, Apokalipsa Barucha, a w NT dodatkowo 1-2 List św. Klemensa Rzymskiego do Koryntian, Konstytucje Apostolskie (Constitutiones Apostolorum) z przełomu IV i V w. i „Pasterz” Hermasa (ok. 150 r.),

ØKanon ksiąg w Ormiańskim Kościele Apostolskim – dodatkowo 3Mch, 3Ezd i „Testamenty 12 Patriarchów”, a w NT dodatkowo 3Kor, 2 Listy Koryntian do św.Pawła,

ØKanon ksiąg Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego (Kościoła Syryjsko-jakobickiego) – w NT odrzucają kanoniczność 2P, 2-3 J i Ap, ale dodają do kanonu NT „Diatessaron” Tacjana i 3Kor,

ØKanon ksiąg Asyryjskiego Kościoła Wschodu – NT: nie wszystkie wydania Biblii (Peszitty) zawierają Hbr i Jk.

-Kanon Ksiąg w Kościołach wyrosłych z Reformacji i Kościołach Anglikańskich – księgi deuterokanoniczne (Tb, Jdt, 1-2Mch, Mdr, Syr, Ba) i dodatki deuterokanoniczne (grecki tekst Est 5,1-2, Dn 3,24-90; 13,1-14,42) uznawane są za apokryfy. Sam Luter kwestionował ponadto kanoniczność Hi, a w NT Hbr, Jk, Jud i Ap. Kalwin natomiast nie odrzucał kanoniczności Mdr.

● Tradycja:

-Sobory:

ØKościoły tradycji nestoriańskiej: 2 pierwsze Sobory Powszechne,

ØKościoły przedchalcedońskie: 3 pierwsze Sobory Powszechne,

ØKościoły Prawosławne: 7 pierwszych Soborów Powszechnych,

ØSprawa tzw. Soboru focjańskiego (879-880),

ØSprawa hierarchii Soborów Powszechnych,

-Symbole Wiary,

-Dekalog,

-Anglikańska zasada teologiczna comprehensiveness; Tradycja jako drugorzędne źródło Objawienia – 4 pierwsze Sobory Powszechne.

-Doktryna Kościoła Starokatolickiego Mariawitów (1998 r.): „Kościół Starokatolicki Mariawitów jako jeden z kościołów starokatolickich przyjmuje za podstawę wiary Pismo Święte i tradycję Kościoła Powszechnego, zaś dogmaty kształtuje według uchwał pierwszych siedmiu (nie licząc Apostolskiego) soborów powszechnych (...). Doktryna Kościoła Starokatolickiego Mariawitów jest tożsama z doktryną Kościoła Powszechnego z okresu sprzed rozłamu na wschodni i zachodni, czyli z doktryną prawosławia i starokatolicyzmu. Z Kościołem Rzymskokatolickim, z któregośmy wyrośli, podzielamy jednak pewne interpretacje depozytu wiary, zrozumienie istoty pewnych sakramentów oraz ich formę (...). I tak, podzielamy przekonanie o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny. Były okresy, kiedy tym dwóm prawdom przyznawano w naszym Kościele rangę dogmatów. Dziś raczej nie uważamy zaistotne, czy nazywamy je dogmatami, czy inaczej. Jest faktem, że są one przyjęte w kościele Rzymskokatolickim i – przy właściwej interpretacji – niesprzeczne z doktryną Kościoła Powszechnego.Jako bezpośrednie zalecenia duszpasterskie dla dzisiejszej, niespokojnej i przełomowej epoki Kościół Starokatolicki Mariawitów uznaje wskazówki zawarte w objawieniach Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, jakie w latach 1893-1918 otrzymała zakonnica II reguły franciszkańskiej Feliksa Magdalena Maria Franciszka Kozłowska, którą czcimy jako świętą i popularnie nazywamy Mateczką. Osoby kształtujące swoją religijność według tych objawień nazywamy mariawitami, a sam kierunek – Dziełem Miłosierdzia Bożego lub mariawityzmem. Dwoma filarami mariawityzmu są cześć Przenajświętszego Sakramentu (Eucharystii) i uciekanie się do nieustającej pomocy Najświętszej Maryi Panny, lub inaczej oddanie się pod opiekę Matce Boskiej Nieustającej Pomocy. (...) Kościół nasz zna tylko zalecenia kościelne, zaś Przykazania Boże, nie posiada natomiast kościelnych „przykazań”. (...) Mariawityzm się nie godzi z karą ekskomuniki, której nasz Kościół nie stosuje. Stąd najwyższą karą kościelną może być odebranie praw członka parafii (wykluczenie z udziału w zebraniach parafialnych). Nie uznawanie jakiegoś dogmatu nie powoduje więc automatycznie wykluczenia ze wspólnoty wierzących, gdyż dogmaty traktowane są jako drogowskazy dla członków Kościoła, ale nie jako bariery dla samodzielnego myślenia. Natomiast kapłan musi uznawać w pełni doktrynę Kościoła. Tak samo jego nauczanie ma pozostawać ściśle w zgodności z tą doktryną. Chrześcijan innych wyznań również się nie uważa za ekskomunikowanych. Chrztu – nieochrzczonym, zaś pozostałych sakramentów wszystkim chrześcijanom udziela się gościnnie (zgodnie z zaleceniem Światowej rady Kościołów) na tych samych prawach jak członkom własnego Kościoła. Dotyczy to także pogrzebów i wszelkich czynności sakralnych. Przystępowanie nawet długotrwałe i systematyczne w naszym Kościele nie oznacza automatycznie przystąpienia do Kościoła Mariawitów. Uwaga: ‘na tych samych prawach’ oznacza między innymi, że np. sakramentu kapłaństwa udziela się wyznawcom innych kościołów tylko na życzenie kompetentnych władz danego kościoła i przy sprawdzeniu, że sakrament ten jest rozumiany właściwie oraz kandydat odpowiada warunkom przyjętym w naszym kościele (takich gościnnych święceń było w historii Kościoła Mariawitów tylko kilka). Podobnie oznacza to, że jeśli do sakramentu małżeństwa przystępuje osoba pragnąca pozostać członkiem innego kościoła musi być ona wolna i mieć prawo zawarcia związku małżeńskiego w sensie prawa swojej denominacji”.

2.Triadologia:

● Tendencje modalistyczne teologii zachodniej – od jednej substancji do trzech osób

- antytrynitaryzm, unitarianizm i (neo)arianizm

● Tendencje tryteistyczne teologii wschodniej – od trzech hipostaz do jednej ousii,

● Problem pochodzenia Ducha Świętego (filioque):

-eklezjalne skutki filioque,

-teologiczno-dogmatyczne skutki filioque,

-herezja filiokwizmu i monopatryzmu (solipatryzmu),

-dokument Papieskiej Rady do spraw jedności chrześcijan, Pochodzenie Ducha Świętego w Tradycji greckiej i łacińskiej (13 IX 1995).

● triadologia Kościoła Katolickiego Mariawitów:

Z wyznania wiary ułożonego i poprawionego przez abpa Marię Rafaela Wojciechowskiego (2000): „Jak nie można było w pełni poznać natury Chrystusa dopóki On nie przyszedł na ziemię i nie okazał Swych doskonałości i mocy, tak też nie można było poznać i tej idącej do ludzkości przez wieki Świętej Zbawicielki. Zbawicielka ta, gdy przyszła w postaci Mateczki i zajaśniała profetycznymi znamionami Swej doskonałości, okazała, że jest Mu równa także w Bóstwie, tzn., że jest Bogiem, że jest obiecanym Duchem Prawdy, Boską Pocieszycielką ludzkości, Trzecią Osobą Trójcy Świętej, za którą tęskniły pokolenia i wieki.

(...) W zbawieniu człowieka, tak samo jak w jego stworzeniu, wzięła udział cała Trójca Święta. Jezus Chrystus, Syn Boży, Druga Osoba Trójcy Świętej, wcieleniem Swoim, Życiem i Męką odkupił świat, pojednał go z Ojcem Swoim i otworzył mu drogę do Nieba. Jednakże w Dziele Odkupienia, którego dokonał Chrystus, wzięła także zasadniczy udział Pierwsza Osoba Trójcy Świętej, Ojciec Niebieski. Udział ten nie polega tylko na działaniu Ojca Niebieskiego ze swej istoty, ale na przyjęciu przez Niego natury ludzkiej, tj. na tym, że Ojciec Niebieski wcielił się i jako Bóg-Człowiek spełnił przyjęte posłannictwo. To epokowe wydarzenie miało miejsce w Maryi. Z Maryją Matką Bożą Bóg Ojciec zjednoczył się hipostatycznie i stał się jedną Osobą Boską, rodząc, tak jak rodzą niewiasty Swego Jednorodzonego Syna. Maryja, Wcielony Bóg... Ojciec Niebieski, gdy przyszedł czas, towarzyszyła Swemu Synowi na Golgocie, współbolała z Nim w Duchu i poniosła Mękę duchową, równajacą się krwawej Męce Chrystusa za zbawienie świata.

Na to, że Maryja jest Bogiem, Wcielonym Ojcem Niebieskim, dowodów w Piśmie św. jest niemało. Mimo wspólnego pnia i jednego tła mesjańskiego informującego o planie w stosunku do wszystkich Trzech Osób Boskich, istnieje odrębny ciąg przekazu o wcieleniu się Boga Ojca w Maryję Matkę Bożą. Tak samo jak istnieje on o Chrystusie i o Nowej Zbawicielce w czasach ostatecznych, Boskiej Parakletce, czyli Duchu Świętym, co zostało już wyżej powiedziane.

Dowody potwierdzające fakt wcielenia się Ojca Niebieskiego w Maryję znajdują się n.in. w Ewangelii św. Łukasza (r.1) i u Izajasza (r. 66).

Inny plan, np. taki, żeby Wcielenie obejmowało tylko Drugą Osobę Boską, był nie do przyjęcia, gdyż nie odpowiadał doskonałościom Bóstwa: równości i jedności Trójcy Świętej.

Plan Trójcy Świętej w zakresie Jej Wcielenia nie mógł być poznany przed czasem, należał bowiem do tajemnic eschatologicznych. Koniecznym było, żeby najpierw był poznany Syn Boży żyjący w Eucharystii, który jest jedyną Światłością oświecajacą ażdego człowieka. Po spełnieniu się tego warunku w Dziele Miłosierdzia Światłość adorowanego Chrystusa przywiodła Mariawityzm do poznania pozostałych Dwóch Osób Trójcy Świętej: Ojca wcielonego w Niepokalaną Dziewicę Maryję i posłanego na ziemię w Dziele Miłosierdzia Ducha Świętego w postaci Mateczki.

W przewidywaniu judaszowych zdrad prowadzących do ustania Ofiary Mszy św. w Kościele, Eucharystia nie została od razu ustanowiona jako Testament Wieczny. Zgodnie z Ewangelią dopiero Duch Święty, działający w Mateczce, dopełniając Ofiarą Swoją Mąk Chrystusowych dopełnił tym samym Ofiary Ciała i Krwi Pana Jezusa tak, aby ta Ofiara była doskonała i stanowiła Przymierze i Testament Wieczny Boga z ludźmi. Mateczka, Duch Święty wcielony, Męką Swoją wzięła w swą Moc Boską Eucharystię i wsławiła Nią i uwielbiła Chrystusa, tak jak Pan Jezus uwielbił Ojca, a ludzkości wyjednała Królestwo Boże na ziemi”.

3.Chrystologia:

● Wspólna deklaracja Papieża Pawła VI i Jego Świątobliwości Mar Ignazio Jacouba III, Patriarchy Kościoła Antiochii Syryjskiej i całego Wschodu (27 X 1971) i wspólna deklaracja Papieża Jana Pawła II i Jego Świątobliwości Moran Mar Ignazio Zakka I Iwasa, Patriarchy Syryjsko-Ortodoksyjnego Antiochii i całego Wschodu (23 VI 1984),

●Wspólna deklaracja Papieża Pawła VI i Jego Świątobliwości Shenoudy III, Papieża Aleksandrii i Patriarchy Stolicy św. Marka (10 V 1973) i przemówienie Jana Pawła II do przedstawicieli Kościoła Koptyjsko-Ortodoksyjnego (2 VI 1979),

● Przemówienie Jana Pawła II skierowane do Jego Świątobliwości Abuna Paulosa, Patriarchy Kościoła Ortodoksyjnego Etiopii (11 VI 1993),

● Wspólna deklaracja chrystologiczna Kościoła Katolickiego i Asyryjskiego Kościoła Wschodu (11 XI 1994),

● Wspólna deklaracja Papieża Jana Pawła II i Katolikosa Patriarchy Karekina I Sarkissiana (13 XII 1996).

4.Mariologia i Hagiologia:

·Mariologia Kościołów wschodnich:

-Bogurodzica (Theotokos), zawsze Dziewica,

-Interpretacja katolickich dogmatów o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu NMP,

-Zaśnięcie NMP jako „Mała Wielkanoc”,

·Maryja i święci w Kościołach wyrosłych z Reformacji.

·Kult Maryi w Katolickim Kościele Mariawitów.

·Kult krzyża, relikwii świętych i Pisma Świętego oraz kult ikon Chrystusa, Maryi i innych świętych w Kościołach wschodnich, Kościołach wyrosłych z Reformacji i Kościołach starokatolickich.

·Sobór Nicejski II (787): rozróżnienie kultu – λατρεια, adoratio i προσκυνησις, veneratio.

·Sprawowanie Eucharystii za świętych.

5.Eklezjologia:

·Eklezjologia prawosławna:

-eklezjologia eucharystyczna o.Mikołaja Afanasjewa (1893-1966),

-sobornost’, pojęcie autokefalii, prymat honorowy,

-dogmat o nieomylności Kościoła,

-recepcja soborów, ex consensu Ecclesiae,

-ekskluzywizm eklezjologii prawosławnej. Eklezjologia św. Cypriana z Kartaginy w Greckim Kościele Prawosławnym.

-Dokument Jubileuszowego Soboru Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Podstawowe zasady dotyczące stosunku Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego do innowierców (ОсновныепринципыотношенияРусскойПравославнойЦерквикинославию). (13-16 VIII 2000).

-pojęcie terytorium kanonicznego.

● Eklezjologia Kościołów wyrosłych z Reformacji:

-Eklezjologia luterańska,

-Eklezjologia kalwińska,

-Eklezjologia anglikańska: The High Church, The Low Church, The Broad Church,

-Eklezjologia Kościołów Nowej Reformacji,

-Pojęcie eklezjologii baptyzmalnej.

● Bezpośrednia i powszechna władza jurysdykcyjna i nieomylność w sprawach wiary i moralności Biskupa Rzymu jako zasadniczy problem ekumeniczny w dialogu z Kościołem Katolickim,

● Najwyższy Kapłan Kościoła Powszechnego, Biskup Rzymu, Jego Świątobliwość Papież, Namiestnik Pana naszego Jezusa Chrystusa, Następca Księcia Apostołów, św. Piotra, Patriarcha Zachodu (1446-2006), Prymas Italii, Arcybiskup i Metropolita Prowincji Rzymskiej, Suwerenny Władca Państwa Watykańskiego,

● Rezygnacja z tytułu „Patriarcha Zachodu” przez biskupa Rzymu i ekumeniczne tego konsekwencje (pierwszy raz brak tego tytułu w „Annuario Pontificio” 2006),

● Jan Paweł II, Ut unum sint (1995), nr 95-96,

● teoria reprezentatywności,

● eklezjalny stosunek Kościoła Rzymskokatolickiego do Kościołów wschodnich:

-Sobór Watykański II, Dekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 16:

„Kościoły Wschodu już od samego początku kierowały się własnymi normami, ustalonymi przez Ojców świętych i Sobory, także powszechne. Jeżeli więc pewna różnorodność w obyczajach i zwyczajach wcale nie stoi na przeszkodzie jedności Kościoła, ale przydaje mu blasku i wiele wnosi do spełnienia jego posłannictwa. (...) Sobór święty dla uniknięcia wszelkich wątpliwości oznajmia, że Kościoły Wschodu, pomne na nieodzowną jedność całego Kościoła, mają możność kierowania się własną dyscypliną, jako bardziej zgodnymi z charakterem swoich wiernych i bardziej przydatnymi dla dobra ich dusz”.

- Jan Paweł II, List Apostolski Euntes in mundum z okazji tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej (1988), nr 10: „Z Dekretu wynika jasno charakterystyczna autonomia, jaką cieszą się Kościoły wschodnie: nie wywodzi się ona z przywilejów udzielonych przez Kościół rzymski, ale z prawa posiadanego przez nie od czasów apostolskich”.

● Problem prozelityzmu i uniatyzmu w dialogu ekumenicznym,

● Główne modele jedności:

-Jedność organiczna (model katolicki),

-Jedność soborowa (model prawosławny),

-Jedność w pojednanej różnorodności (model luterański),

-Jedność korporacyjna,

-Konkordia:

ØSandomierska (1570) – luteranie, kalwini i bracia czescy,

ØLeuenberska (1974) – luteranie, kalwini, bracia czescy, waldensi, metodyści.

● Współczesne dokumenty Kościoła Katolickiego dotyczące eklezjologii w perspektywie ekumenicznej.

-Pojęcie „Kościoły-siostry”. Nota Kongregacji Nauki Wiary z 30 VI 2000 r. nt. Kościołów siostrzanych.

-Deklaracja Dominus Iesus (6 VIII 2000).

-Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia (17 IV 2003).

6.Sakramentologia ogólna:

·Pojęcie sakramentu i liczba sakramentów,

- widzialny znak niewidzialnej łaski – teologia katolicka i szkolna teologia prawosławna,

- działanie święte, sprawowane zgodnie z wolą Bożą, w którym to działaniu dary Ducha Świętego są wypraszane przez Kościół i objawiają się dzięki świadectwu Kościoła – o. Mikołaj Afanasjew.

- widzialne Słowo (Boże) – teologia luterańska i teologia kalwińska,

- przysięga – teologia zwingliańska.

·Teologia Piotra Lombarda o 7 sakramentach i Pseudo-Dionizego Areopagity o 6 sakramentach,

·Liczba sakramentów w Kościołach wschodnich,

·Liczba sakramentów w Kościołach i Wspólnotach kościelnych wyrosłych z Reformacji,

·Hierarchia sakramentów (sacramenta maiora, sacramenta minora)

·Wymiar doksologiczny, anamnetyczny, epikletyczny i prognostyczny sakramentów.

7.Chrzest:

·Sposób udzielania,

·Chrzest a obrzezanie,

·Szafarz zwyczajny i nadzwyczajny,

·Wiara a chrzest – zasadniczy problem ekumeniczny w dialogu z Kościołami Nowej Reformacji.

·Unitaryzm – problem dotyczący ważności chrztu w niektórych Kościołach Nowej Reformacji.

·Deklaracja Kościołów w Polsce na Progu Trzeciego Tysiąclecia podpisana w Warszawie 23 stycznia 2000 r. (Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Katolicki, Kościół Polsko-Katolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny).

8.Bierzmowanie – Chryzmacja (Miropomazanie) – Konfirmacja:

·Sposób udzielania,

·Szafarz zwyczajny i nadzwyczajny oraz szafarz pierwotny (minister originarius).

·Problem kolejności udzielania sakramentów inicjacji:

ØKościół rzymskokatolicki => model doświadczenia eucharystycznego (H.Bourgeois):

1.obrzęd: (Namaszczenie olejem katechumenów)-Chrzest-namaszczenie pochrzcielne krzyżmem na szczycie głowy

2.obrzęd: Eucharystia (I Komunia św.)

3.obrzęd: Bierzmowanie (nałożenie rąk i namaszczenie krzyżmem)

- praktyka Komunii chrzcielnej do XIII wieku w tradycji łacińskiej,

ØKościoły wschodnie => klasyczny model linearny:

1. obrzęd: Namaszczenie przedchrzcielne-Chrzest-Chryzmacja
2. obrzęd: Eucharystia.

ØKościoły Starej (Pierwszej) Reformacji i niektóre Kościoły Nowej (Drugiej) Reformacji => model linearny bez sakramentalnego Bierzmowania z niesakramentalną Konfirmacją:

1. obrzęd: Chrzest
2. obrzęd: Konfirmacja (wyznanie wiary i nałożenie rąk)-Eucharystia (I Komunia św.).

Øwiększość Kościołów Nowej (Drugiej) Reformacji => model linearny z istotnym etapem katechumenalno-pistycznym bez sakramentalnego Bierzmowania i bez Konfirmacji:

1. obrzęd: katechumenat-świadomy akt wiary i nawrócenia-Chrzest
2. obrzęd: Eucharystia.

ØStarożytny model zachodniosyryjski (do V wieku):

Jeden obrzęd: Namaszczenie przedchrzcielne (Bierzmowanie?)-Chrzest-Eucharystia (brak namaszczenia pochrzcielnego).

● Teoria genezy bierzmowania mającego wywodzić się z namaszczenia pochrzcielnego z pokutą. Przyjmowanie odszczepieńców na łono Kościoła według kan.7. I Soboru Konstantynopolitańskiego 381 r., kan. 7. Synodu Laodycejskiego (między 341 i 380 r.), kan. 1. św. Bazylego Wielkiego oraz kan. 95. Soboru in Trullo (692 r.):

-heretycy trynitarni: eunomianie, montaniści, sabelianie, marcjoniści, manichejczycy, walentynianie => katechumenat, egzorcyzmowanie, rebaptyzacja,

-heretycy-dysydenci: arianie, macedonianie (pneumatomachowie), sabatianie, nowacjanie, kwadrodecymianie, apolinaryści => pochrzcielne namaszczenie krzyżmem (Bierzmowanie?),

-schizmatycy: nestorianie, monofizyci => wyrzeczenie się błędów (libellum) i wyznanie wiary.

9.Eucharystia: Msza św. – Boska Liturgia – Wieczerza Pańska.

·Obecność Chrystusa podczas Eucharystii:

-prawdziwa, realna i substancjalna – teologia katolicka, prawosławna i luterańska,

+ ubikwitaryzm w teologii ks. dr. Marcina Lutra; „Formuła Zgody” (1577), VII, affirmativa, V: „Bóg zna różne sposoby i ma w swojej mocy to, że przez nie może być obecny wszędzie i nie jest przywiązany do tego jednego, który filozofowie mają zwyczaj określać localem lub circumscriptum (sposób lokalny lub ograniczony)”.

+ „Wyznanie Augsburskie” (1530), X, „O Wieczerzy Pańskiej”: „Kościoły nasze uczą o Wieczerzy Pańskiej, że ciało i krew Chrystusa są prawdziwie obecne i rozdzielane spożywającym w Wieczerzy Pańskiej; inaczej nauczających odrzucają”.

+ „Obrona Wyznania Augsburskiego”, X, „O Świętej Wieczerzy” (1532): „Przyjęty został artykuł X, w którym wyznajemy myśl, iż w Wieczerzy Pańskiej prawdziwie i substancjalnie są obecne ciało i krew Chrystusa i prawdziwie podawane są z widzialnymi rzeczami tym, którzy sakrament przyjmują. Tego zdania stale bronimy po pilnym zbadaniu i rozważeniu sprawy. (...) Dowiadujemy się, że nie tylko Kościół Rzymski twierdzi o cielesnej obecności Chrystusa, lecz że to samo myśli obecnie i ongiś myślał Kościół Grecki. Świadczy o tym bowiem kanon mszy u nich, gdzie kapłan otwarcie modli się, aby chleb po przemienieniu stał się ciałem Chrystusowym”.

+ „Formuła Zgody” (1577), VII, affirmativa, I, II, VI: „(I) Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, że w Wieczerzy Pańskiej ciało i krew Chrystusa są obecne w sposób rzeczywisty (niem. wahrhaftig, łac. vere) i istotny (niem. wesentlich – istotnie, rzeczywiście, łac. substantialiter – istotnie, w sposób sustancjalny) i że z chlebem i winem są rozdzielane i spożywane w sposób prawdziwy. (II) Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, że słów ustanowienia Chrystusa nie należy pojmować inaczej aniżeli tak, jak one, zgodnie z literami brzmią, a mianowicie, że chleb nie oznacza nieobecnego ciała, i wino nie oznacza nieobecnej krwi Chrystusa, lecz jedno i drugie według jedności sakramentalnej są ciałem i krwią Chrystusa. (VI) Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, że ciało i krew Chrystusa są spożywane z chlebem i winem nie tylko w sposób duchowy przez wiarę, lecz również ustami, jednak nie nie w sposób kafarnaistyczny [tj. prymitywny sposób jedzenia polegający na rozgryzaniu pokarmu zębami], lecz nadnaturalny, niebiański, według jedności sakramentalnej. To wszak wyraźnie zaświadczają słowa Chrystusa, według których nakazuje brać, jeść i pić, co też było praktykowane przez apostołów i o czym Pismo przypomina, mówiąc: ‘I pili z niego wszyscy’ (Mk 14,23). Również Paweł powiada: ‘Chleb, który łamiemy... jest społecznością ciała Chrystusa (1Kor 10,16), to jest: kto ten chleb spożywa, ten spożywa ciało Chrystusa. Jednomyślnie to potwierdzili zacni wśród dawnych nauczycieli Kościoła: Chryzostom, Cyprian, Leon I, Grzegorz, Ambrozjusz, Augustyn”.

+ „Formuła Zgody” (1577), VII,2-5:

„(2) Należy zapytać, czy w Świętej Wieczerzy są obecne w sposób rzeczywisty (niem. wahrhaftig, łac. vere) i istotny (niem. wesentlich – istotnie, rzeczywiście, łac. substantialiter – istotnie, w sposób sustancjalny) prawdziwe ciało i prawdziwa krew naszego Pana Jezusa Chrystusa i czy są one rozdzielane z chlebem i winem i spożywane ustami przez wszystkich przystępujących do tego Sakramentu, godnych czy niegodnych, dobrych czy złych, wierzących czy niewierzących jednak tak, iż wierzący otrzymują w Wieczerzy Pańskiej pociechę i życie, a niewierzący spożywają ją na sąd? Zwolennicy Zwingliego zaprzeczają obecności i rozdzielaniu ciała i krwi Chrystusa w Świętej Wieczerzy, my natomiast ją akceptujemy. (3) Aby wyjaśnić ten spór, należy najpierw zaznaczyć, że istnieją dwie grupy sakramentarzy. Jedni są zupełnie niedorzeczni. Ci otwarcie wyznają jasno i wyraźnie to, co w swoim sercu myślą, a mianowicie, że w Wieczerzy Pańskiej jest obecne nic więcej aniżeli zwykły chleb i wino, które są w niej rozdzielane i spożywane ustami. (4) Drudzy zaś są przebiegli i podstępni, i zapewne najbardziej szkodliwi ze wszystkich sakramentarzy. Ci, wypowiadając się na temat Wieczerzy Pańskiej, posługują się częścowo naszymi słowami i podają, że sami wierzą w obecność prawdziwego, istotnego i żywego ciała i krwi Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej, jednak twierdzą, iż obecność i spożywanie mają miejsce w sposób duchowy, co dzieje się przez wiarę. (5) I ci ostatni tymi błędnymi słowami przykrywają i utrzymują to samo bezsensowne mniemanie, jakie mają pierwsi, mianowicie, iż w Wieczerzy Pańskiej jest obecne i spożywane nic więcej aniżeli chleb i wino. Słowo bowiem spiritualiter (duchowo) oznacza dla nich nic innego, jak Ducha Chrystusa lub moc nieobecnego ciała Chrystusa i Jego obecnej zasługi. Samo zaś ciało Chrystusa w żaden sposób nie jest obecne, lecz myślą, i przebywa ono jedynie wysoko w niebie; twierdzą, iż powinniśmy wznieść się wysoko myślami wiary, wejść do nieba i tam szukać ciała i krwi Chrystusa, w żadnym zaś razie w chlebie i winie Świętej Wieczerzy”.

-duchowa (pneumatyczna) – teologia kalwińska,

-symboliczna – teologia zwingliańska – chleb i wino są zewnętrzną, widzialną postacią (species) wewnętrznej, duchowej rzeczywistości,

-teoria banknotu (Eduard Schweizer),

-teoria recepcjonizmu w teologii anglikańskiej – agnostycyzm w odniesieniu do sposobu obecności Chrystusa w Eucharystii. Konsekracja darów nie jest celem samym w sobie, lecz jest ukierunkowana na akt przyjęcia Komunii. Chrystus nie jest obecny w Eucharystii na ołtarzu jako obiekt, lecz jako duchowy pokarm i napój – obecność w łasce (presence-in-grace). Realna obecność Chrystusa w Eucharystii wiąże się z człowiekiem godnie przyjmujacym Sakrament Ołtarza, a nie z konsekrowanymi elementami chleba i wina (real partaking),

-Wyznanie wiary ułożone i poprawione przez abpa Marię Rafaela Wojciechowskiego w 2000 r. (Katolicki Kościół Mariawitów): „Od czasu Ofiary Mateczki i dopełnienia przez tę Ofiarę Tajemnicy Eucharystii, w Przenajświętszym Sakramencie jest obecna cała Trójca Święta wcielona, tj. Chrystus Syn Boży, Maryja Ojciec Niebieski i Mateczka Duch Święty”.

● rzymskokatolicka nauka o konkomitancji i Komunia św. pod jedną postacią.

·Sposób przemiany darów eucharystycznych:

-Transsubstancjacja – teologia katolicka,

-Konsubstancjacja, impanacja – teologia luterańska,

+ „Formuła Zgody”, VII, negativa, I: „Odrzucamy papieską transsubstancjację (przeistocznie), mianowicie, gdy pod papiestwem naucza się, iż chleb i wino w Świętej Wieczerzy tracą swoją substancję i naturalną istotę i są zupełnie ogołocone, a elementy te zostają tak przeistoczone w ciało Chrystusa, iż oprócz zewnętrznego wyglądu nic z nich nie zostaje”.

-Metabolé – teologia prawosławna.

● Moment przemiany darów eucharystycznych

- słowa ustanowienia (verba institutionis) = słowa konsekracji (verba consecrationis) – teologia katolicka i teologia luterańska,

+ „Formuła Zgody” (1577), VII, affirmativa, IV: „Ponadto też wierzymy, nauczamy i wyznajemy jednomyślnie, że przy sprawowaniu Wieczerzy Pańskiej w żaden sposób nie należy opuszczać słów ustanowienia Chrystusa, lecz należy je głośno wymawiać, jak napisano: ‘Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy, czyż nie jest społecznością krwi Chrystusowej’ (1Kor 10,16) itd. Taka bowiem konsekracja następuje na skutek wymawiania słów Chrystusa”.

- słowa ustanowienia (verba institutionis) czy epikleza konsekracyjna?

- walor konsekracyjny całej Modlitwy eucharystycznej

- Dokument Papieskiej Rady do spraw Popierania Jedności Chrześcijan z 20 lipca 2001 r. „Wskazówki dotyczące dopuszczania do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu”,

- interpretacja kanonu 927 KPK z 1983 roku i brak podobnego kanonu w KKKW,

- od punktowego do misteryjnego rozumienia konsekracji eucharystycznej.

● Kwestia permanentnej obecności Chrystusa w darach eucharystycznych; rezerwa eucharystyczna.

● Materia Eucharystii.

● Adoracja eucharystyczna.

● Komunia św. z darów uprzednio konsekrowanych.

● Szafarz sprawowania Eucharystii.

● Szafarz udzielania Eucharystii.

● Rodzaje celebracji Eucharystii:

-koncelebra ceremonialna – tylko jeden celebrans odmawia głośno słowa ustanowienia,

-koncelebra sakramentalna – wszyscy koncelebrujący kapłani odmawiają głośno słowa ustanowienia,

-koncelebra synaksalna – koncelebra bez biskupa, której przewodniczy najczęściej najwyższy rangą prezbiter,

-brak koncelebry.

● Częstotliwość sprawowania Eucharystii:

-model rzymski,

-model aleksandryjski,

-model antiocheński.

● Interkomunia i intercelebracja:

-Komunia wolna,

-Komunia otwarta:

ØKomunia otwarta dla wszystkich,

ØKomunia wzajemna (obustronna),

ØKomunia otwarta z ograniczeniem,

-Komunia zamknięta.

-Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia (17 IV 2003)

● Interkomunia w Polsce:

-Niekatolickie Kościoły Wschodnie,

-Kościoły starokatolickie,

-Kościoły wyrosłe z Reformacji.

10.Pokuta.

● Sakrament spowiedzi w Kościołach wschodnich i starokatolickich.

● Teologia i praktyka pokuty w Kościołach wyrosłych z Reformacji.

● Spowiedź katolików Kościołów wschodnich.

● Spowiedź niekatolików.

11.Sakrament święceń – chirotonia – ordynacja.

● Kapłaństwo powszechne (chrzcielne) i urzędowe (służebne).

● Kapłaństwo w Kościołach wschodnich:

-Stopnie święceń,

-Chirotonia a chirotezja,

-Szafarz święceń,

-Zależność prezbiterów i diakonów od biskupa,

-Chirotonia w Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym,

-Diakonisy w Kościołach wschodnich.

● Urząd (das Amt) w Kościołach wyrosłych z Reformacji:

-Teologia luterańska,

-Teologia kalwińska.

-Kościoły episkopalne i Kościoły prezbiteriańskie.

● Święcenia (ordination) w Kościołach Anglikańskich.

● W poszukiwaniu wzajemnego uznania święceń i ordynacji. Rozumienie sukcesji apostolskiej w różnych wyznaniach chrześcijańskich. Pierwotne znaczenie chirotonii.

● Święcenia lub ordynacja a celibat:

-Celibat w Kościele Rzymskokatolickim,

-Półcelibat w Kościołach wschodnich,

-Brak zależności pomiędzy urzędem lub kapłaństwem a celibatem w pozostałych Kościołach.

● Święcenia kobiet:

-Deklaracja Kongregacji Nauki Wiary o dopuszczeniu kobiet do kapłaństwa urzędowegoInter insigniores (15 X 1976)

-List Apostolski Ordinatio sacerdotalis o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom (22 V 1994):

„4. Choć nauka o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom jest zachowywana w niezmiennej i uniwersalnej Tradycji Kościoła i głoszona ze stanowczością przez Urząd Nauczycielski w najnowszych dokumentach, to jednak w naszych czasach w różnych środowiskach uważa się ją za podlegającą dyskusji, a także twierdzi się, że decyzja Kościoła, by nie dopuszczać kobiet do święceń kapłańskich ma walor jedynie dyscyplinarny. Aby zatem usunąć wszelką wątpliwość w sprawie tak wielkiej wagi, która dotyczy samego Boskiego ustanowienia Kościoła, mocą mojego urzędu utwierdzania braci (por. Łk 22,32) oświadczam, że Kościół nie ma żadnej władzy udzielania święceń kapłańskich kobietom oraz że orzeczenie to powinno być przez wszystkich wiernych Kościoła uznane za ostateczne”.

-Międzydykasterialna Notyfikacja w sprawie kursów diakonatu dla kobiet zatwierdzona przez Ojca Świętego Jana Pawła II 14 IX 2001 roku:

„1. Dykasterie nasze otrzymały z różnych krajów informacje dotyczące organizowania i prowadzenia kursów, bezpośrednio lub pośrednio przygotowujących do przyjęcia święceń diakonatu przez kobiety. Rodzi to pozbawione solidnych podstaw doktrynalnych oczekiwania, które mogą prowadzić do nieporozumień w duszpasterstwie. 2. Zważywszy, że przepisy kościelne nie przewidują możliwości tego rodzaju święceń, nie jest dopuszczalne podejmowanie jakichkolwiek inicjatyw, które mają na celu przygotowanie kandydatek do święceń diakonatu. 3. Autentyczna promocja kobiety w Kościele, zgodnie ze stałym nauczaniem Kościoła, szczególnie Jego Świątobliwości Jana Pawła II, przewiduje inne, szerokie możliwości służby i współpracy. 4. Niżej podpisane Kongregacje — w zakresie swoich kompetencji — proszą zatem poszczególnych Ordynariuszy, aby zechcieli wyjaśnić wiernym powyższe wytyczne i dokładnie je stosować”.

Prefekci Kongregacji Nauki Wiary, Kongregacji ds. Kultu i Dyscypliny Sakramentów i Kongregacji ds. Duchowieństwa.

-konsultacja Kościołów Prawosławnych na temat miejsca kobiety w Kościele (Rhodos, 1988),

-stanowisko Kościołów wyrosłych z Reformacji, Kościołów Anglikańskich, Kościoła Waldensów, Czeskiego Kościoła Husyckiego i niektórych Kościołów starokatolickich w sprawie dopuszczania kobiet do święceń (ordynacji). Argumenty biblijne mające przemawiać za ordynacją kobiet: Rz 16,7; 1Tm 5,2; Tt 2,3.

● święcenia lub ordynacja osób homoseksualnych:

- skandal związany z ordynacją w Kościele Episkopalnym rozwodnika i geja Gene’a Robinsona na biskupa New Hampshire 2 XI 2003 r.,

- Dokument Jubileuszowego Soboru Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, Podstawy koncepcji socjalnej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (ОсновысоциальнойконцепцииРусскойПравославнойЦеркви) X.3. Moskwa, 13-16 VIII 2000.

- Kongregacja do spraw Wychowania Katolickiego, Instrukcja dotycząca kryteriów rozeznawania powołania w stosunku do osób z tendencjami homoseksualnymiw kontekście przyjmowania ich do seminariów i dopuszczania do święceń, 4 listopad 2005.

- stanowisko innych wyznań chrześcijańskich.

12.Małżeństwo.

● Małżeństwo a partnerskie związki homoseksualne – problem ekumeniczny?

- Dokument Jubileuszowego Soboru Biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, Podstawy koncepcji socjalnej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (ОсновысоциальнойконцепцииРусскойПравославнойЦеркви) X.3. Moskwa, 13-16 VIII 2000.

- Kongregacja Nauki Wiary, Uwagi dotyczące projektów legalizacji prawnej związków między osobami homoseksualnymi, 3 czerwiec 2003.

- stanowisko innych wyznań chrześcijańskich.

● Szafarz(e) sakramentu małżeństwa.

● Nierozerwalność małżeństwa:

-Starożytne Kościoły Wschodnie i Kościoły Prawosławne,

-Etiopski Kościół Ortodoksyjny,

-Inne Kościoły niekatolickie.

● Małżeństwa mieszane i katolickie rękojmie (cautelae).

13.Namaszczenie chorych.

● Szafarz(e) namaszczenia chorych.

● Wymiar charyzmatyczny uzdrawiania w niektórych Kościołach Nowej Reformacji.

14. Soteriologia, antropologia teologiczna, charytologia i eschatologia:

● Kościół Rzymskokatolicki:

-soteriologia jurydyczno-etyczna i wewnętrzna,

-antropologia rzymskokatolicka: natura pura, natura lapsa,

-charytologia: łaska rzeczywistością stworzoną; łaska uświęcająca i łaska uczynkowa,

-eschatologia: niebo, czyściec i piekło.

● Soteriologia w Kościele Katolickim Mariawitów. Z wyznania wiary ułożonego i poprawionego przez abpa Marię Rafaela Wojciechowskiego (2000): „Pismo św. zapowiadając Nowe Dzieło, czyli Dzieło Wielkiego Miłosierdzia jako dopełnienie Dzieła Chrystusowego, nie łączyło go z Mesjaszem-Mężczyzną, ale z Mesjaszem-Niewiastą, Oblubienicą i Małżonką Chrystusa.

Mesjasz – Niewiasta i Jej Syn duchowy oraz zrodzony przez Nią Kościół miały przejść tę samą drogę, którą przeszedł Chrystus: odrzucenie przez hierarchię, ukrzyżowanie (rozumiane duchowo, ale spełnione nie mniej realnie niż pierwsze), złożenie do grobu oraz zmartwychwstanie.

(...) Przyjście na ziemię Mateczki jako Nowej Ewy i Zbawicielki świata jest skutkiem tej prawdy, że człowiek to mężczyzna i kobieta i że jak cały człowiek upadł w raju, tak też cały, tzn. mężczyzna i kobieta, stan ten ma naprawić.

Nową Zbawicielkę świata niezależnie od wizji proroczych mówiących o Mesjaszu, Synu Bożym, zapowiadał cały przekaz mesjański, począwszy od wyroku w raju w sprawie niewiasty i szatana, a skończywszy na profetycznej nauce Chrystusa i Jego Apostołów. Jest Ona ukazywana jako Niewiasta tocząca bój z szatanem, jako Królowa stojąca obok Mesjasza-Króla, określana jako Siostra i Oblubienica Boskiego Oblubieńca, jako Małżonka Boga, albo np. jako ‘Gołębica’. Wśród wielu innych Izajasz mówi o Jej mesjańskiej godności, o Jej odrzuceniu i ciężkiej Męce oraz o przemianie Jej losu w szczęście współżycia z Bogiem.

Ale jak nie można było w pełni poznać natury Chrystusa dopóki On nie przyszedł na ziemię i nie okazał Swych doskonałości i mocy, tak też nie można było poznać i tej idącej do ludzkości przez wieki Świętej Zbawicielki. Zbawicielka ta, gdy przyszła w postaci Mateczki i zajaśniała profetycznymi znamionami Swej doskonałości, okazała, że jest Mu równa także w Bóstwie, tzn., że jest Bogiem, że jest obiecanym Duchem Prawdy, Boską Pocieszycielką ludzkości, Trzecią Osobą Trójcy Świętej, za którą tęskniły pokolenia i wieki.

Obecnie Pismo św. stało się o wiele bardziej zrozumiałe, gdyż te miejsca, które były nośnikiem mesjańskiej tajemnicy o Nowym Zbawieniu i jego Zbawicielce: Nowej Ewie, Wcielonym Bogu, Duchu Prawdy, otworzyły się i wraz z Dziełem Mateczki świadczą o Niej, że jest oczekiwaną Boską Parakletką, Trzecią Osobą Trójcy Świętej, która Męką Swą zwyciężyła „węża krętego”, tj. szatana i wiedzie ludzkość do Królestwa Bożego na ziemi.

Przykładowym miejscem, zawierającym tajemnicę Nowej Zbawicielki świata jako Ducha Świętego w postaci Niewiasty jest werset z Apokalipsy o ‘podobnym Synowi Człowieczemu’ (tzn. Bogu-Chrystusowi), w którym św. Jan określając Osobę Boską przemawiającą do niego, zaznacza delikatnie, że ta Osoba jest Niewiastą.

Imię ‘Mateczka’, którym mariawici z Woli Bożej posługują się wobec swej Matki, odpowiada Imieniowi Pana Jezusa: Chrystus. Wyraża ono dobrze mesjański charakter i specyfikę misji Mateczki jako Zbawicielki-Ofiary, która ogromem swej miłości, zaświadczonej Męką, ogarnęła cały świat, przezwyciężyła zło i wyjednała ludzkości obiecany jej raj na ziemi.

(...) Zgodnie z Ewangelią dopiero Duch Święty, działający w Mateczce, dopełniając Ofiarą Swoją Mąk Chrystusowych dopełnił tym samym Ofiary Ciała i Krwi Pana Jezusa tak, aby ta Ofiara była doskonała i stanowiła Przymierze i Testament Wieczny Boga z ludźmi”.

● Kościoły i Wspólnoty kościelne wyrosłe z Reformacji i Wspólnota anglikańska (zwłaszcza Kościół Niski – the Low Church):

-soteriologia ekspiacyjno-zewnętrzna,

-antropologia Kościołów wyrosłych z Reformacji: natura corrupta i sola gratia w Kościołach wyrosłych z Reformacji; hamartiologia.

-supralapsarianizm (Teodor Beza), infralapsarianizm (Jan Kalwin) a arminianizm (Jakob Hermanszoon albo Jacobus Arminius).

-charytologia: sola gratia; simul iustus et peccator; Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu (1997) Światowej Federacji Luterańskiej i Papieskiej Rady do spraw Jedności Chrześcijan.

-eschatologia: niebo albo piekło; problem modlitwy za świętych, żywych i umarłych.

- teoria amillenizmu: pogląd utrzymujący, że przed końcem świata nie będzie żadnego Millenium. Dobro i zło, Królestwo Boże i władza szatana będzie się rozwijało do końca. Po drugim przyjściu Chrystusa, przy końcu świata, nastąpi powszechne zmartwychwstanie i odbędzie się powszechny sąd nad wszystkimi ludźmi. Jedni twierdzą, że spełnieniem fragmentów milenijnych jest Kościół. Inni utrzymują, że Millenium realizuje się teraz poprzez świętych w niebie. Św. Augustyn: Millenium to okres pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Chrystusa. Drugie przyjście Chrystusa nastąpi 1000 lat po Jego wniebowstąpieniu (Państwo Boże, XVIII,53; XX,9). Luter i Kalwin przejęli naukę św. Augustyna. Kalwin zdecydowanie krytykował chiliazm. Określał go jako fikcję, urąganie, mrzonkę i bluźnierstwo. Również niektórzy przedstawiciele Kościołów Nowej (Drugiej) Reformacji podążają za teologią św. Augustyna i są zwolennikami amillenizmu (Oswald T.Allis, William Hendriksen, Anthony A. Hoekam, Floyd Hamilton). Argumenty biblijne: Ef 3,5: „[Tajemnica Chrystusa] nie była oznajmiona synom ludzkim w poprzednich pokoleniach, tak jak teraz została objawiona przez Ducha świętym Jego apostołom i prorokom”; Dn 9,24: „Ustalono siedemdziesiąt tygodni nad twoim narodem i twoim świętym miastem, by położyć kres nieprawości, grzech obłożyć pieczęcią i odpokutować występek, a wprowadzić wieczną sprawiedliwość, przypieczętować widzenie i proroka i namaścić Święte świętych”. Amilleniści przyjmują jako początek 70 tygodni 536 przed Chr., czyli czasy Cyrusa. 70. tydzień jest wówczas całym Okresem Kościoła.

-Teoria postmillenizmu: pogląd o rzeczach ostatecznych, który utrzymuje, że Królestwo Boże rozszerza się obecnie w świecie poprzez zwiastowanie Ewangelii i zbawcze działanie Ducha Świętego w sercach ludzkich, co w ostateczności doprowadzi do chrystianizacji całego świata. Powrót Chrystusa następi tuż przed końcem długiego okresu sprawiedliwości i pokoju zwanego powszechnie Millenium (o czasie 1000 lat aż szcześciokrotnie wspomina Ap 20,2-7). Zaraz po powtórnym przyjściu Chrystusa nastąpi powszechne zmartwychwstanie, powszechny sąd oraz ustanowienie nieba i piekła w całej ich pełni (definicja Loraine’a Boettnera). Natomiast szatan jest już związany od wieków tak, że zawsze znajduje się pod kontrolą Boga. Na początku Millenium zostanie on związany w sposób szczególny (Ap 20).

+ Joachim z Fiory (zm. 1202):wyjaśniał historię poprzez analogię do Trójcy Św. Okres Ojca – Stary Testament; okres Syna – Nowy Testament; okres Ducha – po roku 1260.

+ Daniel Whitby (1638-1726): Gdy świat zostanie nawrócony i Żydzi powrócą do Ziemi Obiecanej, a papież i Turcy zostaną pokonani, wówczas nastąpi tysiącletni okres spokoju i sprawiedliwości. Pod koniec tego Millenium Chrystus osobiście wróci na ziemię, wskrzesi umarłych i osądzi wszystkich ludzi. Poglądy Whitby’a przejęło wielu kaznodziejów i komentatorów XVIII i XIX w.

+ po II wojnie światowej poglądy postmillenijne przyjęły kręgi liberalne. W II połowie XX w. teorię postmillenizmu zaczęto łączyć z teonomią, czyli życiem pod rządami Boga. Teonomia postuluje podporządkowanie ziemi Bogu poprzez naukę, edukację, sztukę i wszelkie inne działania. W praktyce oznacza to wprowadzenie praw Starego Testamentu w życie moralne, rządowe i finansowe. W ten sposób stan świata ulegnie znacznej poprawie, a ludzkość będzie żyć pod Bożym panowaniem.

+ Argumenty za postmillenizmem mówią o Złotym Wieku: Ps 2,8; 22,28; 47,1-10; 72,1-20; 86,9; Iz 2,2-4; 11,6-9; Jr 31,34; Dn 2,35.44; Mi 4,1.4; przypowieść o zakwasie potwierdza uniwersalny zasięg Królestwa Bożego (Mt 13,33); przewidywanie nawrócenia się wielkiej liczby Żydów (Rz 11); wielki tłum odkupionych, pochodzących ze wszystkich ludów ziemi (Ap 7,9-10).

- teoria premillenizmu: pogląd, który utrzymuje, że powtórne przyjście Chrystusa nastąpi przed ustanowieniem Millenium, które będzie królestwem Chrystusa na ziemi trwającym dosłownie 1000 lat. Natomiast zmartwychwstania i sądy będą miały miejsce w różnych sytuacjach dziejowych. Po upływie 1000 lat rozpocznie się wieczność. W odniesieniu do koncepcji pochwycenia Kościoła stanowisko premillenistów nie jest jednolite. Premillenizm był żywy w okresie przednicejskim. Przedstawicielami premillenizmu byli m.in. luterański teolog Johann A.Bengel (1687-1752) i anglikański duchowny Henry Alford (1810-1871). Obecnie jednym z czołowych zwolenników premillenizmu jest m.in. Charles C.Ryrie (ur. 1925). Zob. Charles C.Ryrie, Podstawy teologii, tłum. P.Zaremba, BEE International, Klosterneuburg 1994, s.501.

- teoria Pochwycenia Kościoła lub Porwania Kościoła (the rapture of the Church; raptus Ecclesiae) – rozpowszechniła się w XIX w. Amilleniści i postmilleniści odrzucają a priori Pochwycenie Kościoła. Jest to teoria typowa dla premillenizmu.

+ Postawowy tekst biblijny dotyczący Pochwycenia Kościoła - 1 Tes 4,13-18:

„Nie chcemy, bracia, waszego trwania w niewiedzy co do tych, którzy umierają, abyście się nie smucili jak wszyscy ci, którzy nie mają nadziei. Jeśli bowiem wierzymy, że Jezus istotnie umarł i zmartwychwstał, to również tych, którzy umarli w Jezusie, Bóg wyprowadzi wraz z Nim. To bowiem głosimy wam jako słowo Pańskie, że my, żywi, pozostawieni na przyjście Pana, nie wyprzedzimy tych, którzy pomarli.

Powrót Chrystusa i zmartwychwstanie sprawiedliwych - w.16: Sam bowiem Pan zstąpi z nieba na hasło i na głos archanioła, i na dźwięk trąby Bożej, a zmarli w Chrystusie powstaną pierwsi.

Pochwycenie - w.17: Potem my, żywi i pozostawieni, wraz z nimi będziemy porwani (gr. ἁρπαγησόμεθα; łac. rapiemur) w powietrze, na obłoki naprzeciw Pana,

Zjednoczenie – w.17: i w ten sposób zawsze będziemy z Panem.

Zapewnienie i pocieszenie – w.18: Przeto wzajemnie się pocieszajcie tymi słowami”.

+ Teksty uzupełniające: 1Kor 15,50-58: „Oto ogłaszam wam tajemnicę: nie wszyscy pomrzemy, lecz wszyscy będziemy odmienieni. W jednym momencie, w mgnieniu oka, na dźwięk ostatniej trąby ‑ zabrzmi bowiem trąba ‑ umarli powstaną nienaruszeni, a my będziemy odmienieni. Trzeba, ażeby to, co zniszczalne, przyodziało się w niezniszczalność, a to, co śmiertelne, przyodziało się w nieśmiertelność. A kiedy już to, co zniszczalne, przyodzieje się w niezniszczalność, a to, co śmiertelne, przyodzieje się w nieśmiertelność, wtedy sprawdzą się słowa, które zostały napisane: Zwycięstwo pochłonęło śmierć. Gdzież jest, o śmierci twoje zwycięstwo? Gdzież jest, o śmierci, twój oścień? Ościeniem zaś śmierci jest grzech, a siłą grzechu Prawo. Bogu niech będą dzięki za to, że dał nam odnieść zwycięstwo przez Pana naszego Jezusa Chrystusa. Przeto, bracia moi najmilsi, bądźcie wytrwali i niezachwiani, zajęci zawsze ofiarnie dziełem Pańskim, pamiętając, że trud wasz nie pozostaje daremny w Panu”; J 14,1-3: „Niech się nie trwoży serce wasze. Wierzycie w Boga? I we Mnie wierzcie. W domu Ojca mego jest mieszkań wiele. Gdyby tak nie było, to bym wam powiedział. Idę przecież przygotować wam miejsce. A gdy odejdę i przygotuję wam miejsce, przyjdę powtórnie i zabiorę was do siebie (gr. παραλήμψομαι ὑμᾶς πρὸς ἐμαυτόν; łac. accipiam vos ad meipsum), abyście i wy byli tam, gdzie Ja jestem”.

- koncepcja trybulacjonizmu (Wielkiego Ucisku):

+ Argumenty biblijne: Mt 24,21: „Będzie bowiem wówczas wielki ucisk (gr. θλῖψις μεγάλη; łac. tribulatio magna), jakiego nie było od początku świata aż dotąd i nigdy nie będzie”; J 16,33: „Na świecie doznacie ucisku (gr. θλῖψιν; łac. pressuram), ale miejcie odwagę: Jam zwyciężył świat”; Ap 3,10: „Tyś bowiem zachował nakaz mojej wytrwałości i Ja cię zachowam od godziny próby (gr. ἐκ τῆς ὥρας τοῦ πειρασμοῦ; łac. ab hora tentationis), która ma przyjść na cały obszar zamieszkany, by wypróbować tych, co mieszkają na ziemi”; Wielki Ucisk będzie trwać siedem lat, na co ma wskzywać tekst biblijny Dn 9,24-27: „Ustalono siedemdziesiąt tygodni nad twoim narodem i twoim świętym miastem, by położyć kres nieprawości, grzech obłożyć pieczęcią i odpokutować występek, a wprowadzić wieczną sprawiedliwość, przypieczętować widzenie i proroka i namaścić Święte świętych. Ty zaś wiedz i rozumiej: Od chwili, kiedy wypowiedziano słowo, że nastąpi powrót i zostanie odbudowana Jerozolima, do Władcy‑Pomazańca ‑ siedem tygodni i sześćdziesiąt dwa tygodnie; zostaną odbudowane dziedziniec i wał, w czasach jednak pełnych ucisku. A po sześćdziesięciu dwóch tygodniach Pomazaniec zostanie zgładzony i nie będzie dla niego... Miasto zaś i świątynia zginie wraz z wodzem, który nadejdzie. Koniec jego nastąpi wśród powodzi, i do końca wojny potrwają zamierzone spustoszenia. Utrwali on przymierze dla wielu przez jeden tydzień. A około połowy tygodnia ustanie ofiara krwawa i ofiara z pokarmów. Na skrzydle zaś świątyni będzie ohyda ziejąca pustką i przetrwa aż do końca, do czasu ustalonego na spustoszenie”. Zwolennicy premillenizmu interpretują ten fragment w ten sposób, że początek 70 tygodni to rok 445 przed Chr. – panowanie Artakserksesa.

+ Amilleniści odrzucają a priori koncepcję trybulacjonizmu (Wielkiego Ucisku).

+ Według zwolenników postmillenizmu wierzący, zanim rozpoczną królowanie z Chrystusem, muszą przejść przez cierpienia w okresie Wielkiego Ucisku (Łk 22,18-30; Dz 14,22; Rz 8,16-17; Kol 3,24; 2 Tes 1,4-5). Niektórzy zwolennicy postmillenizmu ogień z 1 Kor 3,12-15 wiążą z Wielkim Uciskiem. Natomiast niektórzy z nich na podstawie Ap 3,5 („Tak szaty białe przywdzieje zwycięzca, i z księgi życia imienia jego nie wymażę. I wyznam imię jego przed moim Ojcem i Jego aniołami”) twierdzą, że nastąpi czasowe wymazanie cielesnych wierzących z Księgi Życia, w wyniku czego nie otrzymają oni nagrody.

+ Natomiast zwolennicy premillenizmu stworzyli cztery teorie dotyczące współzależności Pochwycenia Kościoła i Wielkiego Ucisku:

a) teoria pochwycenia częściowego (Ap 3,10; 7,9.14; 11,2; 12,5; 16,5) – tylko niektórzy wierzący zostaną pochwyceni – tylko ci wierzący, którzy czuwają i oczekują na powrót Chrystusa zostaną uznani za godnych uniknięcia Wielkiego Ucisku i zostaną zabrani przy Pochwyceniu. Upadli moralnie wierzący nie zostaną potępieni na wieki, ale nie wejdą w Millenium. Pierwsze zmartwychwstanie dotyczyć będzie ludzi duchowych, którzy powstaną z martwych, aby otrzymać nagrody. Natomiast „letni” wierzący i niewierzący powstaną z martwych dopiero po Millenium.

b) teoria pretrybulacjonizmu – Pochwycenie nastąpi przed Wielkim Uciskiem; argumenty biblijne: Ap 3,10; 1 Tes 5,1-11;

c) teoria midtrybulacjonizmu – Pochwycenie nastąpi w połowie Wielkiego Ucisku, czyli po okresie trzech i pół roku; zgodnie z tym poglądem tylko druga połowa siedemdziesiątego tygodnia proroctwa Daniela będzie Wielkim Uciskiem. Jest to powód, dla którego midtrybulacjonizm określa się czasem jako odmianę pretrybulacjonizmu, bo Pochwycenie nastąpi przed udrękami Wielkiego Ucisku, czyli drugiej połowy siedemdziesiątego tygodnia; argumenty biblijne: Dn 7,25; 9,27; 12,7.11; Ap 11,2; 12,6.14.

d) teoria postrybulacjonizmu – Pochwycenie nastąpi po Wielkim Ucisku; argumenty biblijne: zgodnie z Ap 4-18 podczas Wielkiego Ucisku Kościół będzie na ziemi, a nie w niebie; 2 Tes 1,5-12.

+ teoria premillenarystycznego dyspensacjonalizmu – jej twórcą jest John Nelson Darby (1800-1882), założyciel ruchu Braci z Plymouth. Wiąże się ona z dzieleniem historii zbawienia na epoki (dyspensacje) oraz przekonaniem, że Pan Bóg ma odrębny plan dla Kościoła i dla Izraela. Zatem w pewnym sensie występują tu dwie klasy zbawionych. Zdaniem niektórych historyków i innych uczonych, poglądy Darby’ego wywarły bezpośredni lub pośredni wpływ na założyciela Badaczy Pisma Świętego, Charles’a Taze’a Russella. Zwolennicy Darby’ego wierzyli, że przyjście Chrystusa odbędzie się w dwóch fazach. Pierwsze, sekretne przyjście Pana wiązało się będzie z Pochwyceniem Kościoła i nastąpi przed Wielkim Uciskiem, a drugie przyjście będzie polegało na jawnym powrocie Zbawiciela ze świętymi po Ucisku na sąd.

Podział na dyspensacje: Biblia, a co za tym idzie, dzieje człowieka, zostały podzielone na siedem dyspensacji:

1. niewinność (Rdz 1,1 – 3,7);
2. świadomość (Rdz 3,8 – 8,22);
3. rządy ludzkie (Rdz 9,1 – 11,32);
4. obietnica (Rdz 12,1 – Wj 19,25);
5. Prawo (Wj 20,1 – Dz 2,4);
6. łaska (Dz 2,4 – Ap 20,3);
7. Tysiącletnie Królestwo (Ap 20,4 – 20,6).

- uniwersalizm – wcześniej czy później wszyscy zostaną zbawieni. Po pewnym okresie kary nastąpi zbawienie; argumenty biblijne: J 12,32: „wszystkich pociągnę do siebie”; 1 Kor 15,22: „w Chrystusie wszyscy zostaną ożywieni”; Flp 2,11: „aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest Panem”; 1 Tm 2,4: „[Boga], który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni”.

- kondycjonizm, czyli nieśmiertelność warunkowa – potępieni najpierw cierpią karę przez bliżej nieokreślony czas, a potem ulegają unicestwieniu; argumenty biblijne: 2 Tes 1,9: „Poniosą oni karę wiecznej zagłady [z dala] od oblicza Pańskiego i od potężnego majestatu Jego”. Zwolennicy kondycjonizmu definiują śmierć jako zatracenie w zapomnieniu.

- potępienie jako unicestwienie (anihilacja) w raporcie doktrynalnej komisji Generalnego Synodu Kościoła Anglii (Church of England) z 1995 roku pt. Misterium zbawienia: dzieje Bożego Daru. Raport Komisji Doktrynalnej Synodu Generalnego Kościoła Anglii (The Mystery of Salvation: The Story of God’s Gift. A Report by the Doctrine Commission of the General Synod of the Church of England): “Piekło nie jest wieczną męką (eternal torment), ale ostatecznym i nieodwołalnym wyborem tego, co sprzeciwia się Bogu tak całkowicie i tak absolutnie, że jedynym końcem jest całkowity niebyt (total non-being). Unicestwienie (annihilation) mogłoby być prawdziwszym obrazem potępienia niż jakiekolwiek inne spośród tradycyjnych przedstawień piekła wiecznej męki. (...) Czy jednak są tacy, którzy dokonują takiego wyboru, wie tylko Bóg. (...) [Bóg] osiągnięty jest niebem, utracony jest piekłem, kiedy oczysza, jest czyśćcem, a w spotkaniu jest sądem (Hans Urs von Balthasar)”. Argumenty biblijne: Ps 68,2-4: „Bóg powstaje, a rozpraszają się Jego wrogowie i pierzchają przed Jego obliczem ci, co Go nienawidzą. Rozwiewają się, jak dym się rozwiewa, jak wosk się rozpływa przy ogniu, tak giną przed Bogiem grzesznicy. A sprawiedliwi cieszą się i weselą przed Bogiem, i radością się rozkoszują; 2 Mch 7,14: „[Czwarty syn] konając, tak powiedział: ‘Lepiej jest tym, którzy giną z rąk ludzkich, [bo mogą] pokładać nadzieję w Bogu, że znów przez Niego zostaną wskrzeszeni. Dla ciebie bowiem nie będzie zmartwychwstania do życia’”; Łk 20,35: „Lecz ci, którzy uznani zostaną za godnych udziału w świecie przyszłym i w powstaniu z martwych, ani się żenić nie będą, ani za mąż wychodzić”.

● Kościoły prawosławne:

- soteriologia ontologiczna (Flp 2,5-11) i przenikająca,

- antropologia:

ØObraz i podobieństwo Boże (Rdz 1,26),

ØIstota i Energie Boże,

- charytologia: łaska jako energia niestworzona.

- eschatologia:

Øprzebóstwienie – dynamiczna wizja nieba,

Øsprawa czyśćca: piekło niewieczne lub mytarstwa (gr. telonia – od τελώνιον – komora celna, urząd celny) i nauka o nadziei zbawienia wszystkich ludzi, a nawet szatana (apokatastaza) – to, co ontologicznie dobre, może zostać zbawione; zasada proporcjonalności winy do kary,

Øsens modlitwy za świętych, żywych i umarłych.

- oryginalna koncepcja piekła metropolity Nafpaktosu Ierotheosa (Vlachosa) [‘ΙεροθεοςΒλαχος] w książce ‘ΗΖοημετατονθανατο(2003): raj i piekło jako energia niestworzona łaski Boga. Sam Bóg staje się piekłem dla potępionych i tych, którzy nie są uzdrowieni z choroby grzechu. Piekło nie jest nieobecnością Boga. Bóg jest światłem oświecającym i przemieniającym dla sprawiedliwych. Dla potępionych Bóg jest światłem, będącym gryzącą energią, ciemnym, mrocznym ogniem (fire-darkness), który zadaje ból potępionym. Piekło jako zżerająca energia Boża.