Na zako�czenie Tygodnia Modlitw o Jedno�� Chrze�cijan, 25 stycznia 2007 roku pozwoli�em sobie zaprezentowa� polski przek�ad dw�ch dokument�w ko�cielnych. Pierwszy z nich, zatytu�owany „Wskazania dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu”, zredagowany zosta� przez Papiesk� Rad� do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan. Drugi natomiast, zatytu�owany „Dopuszczanie do Eucharystii w sytuacjach konieczno�ci duszpasterskiej. Ustalenia mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu” stanowi dope�nienie i rozszerzenie tego pierwszego dokumentu.

Ko�ci� Chaldejski i Asyryjski Ko�ci� Wschodu s� spadkobiercami staro�ytnej tradycji wschodniosyryjskiej. Ko�ci� wschodniosyryjski, zwany te� Ko�cio�em Wschodu nie przyj�� dogmatu o Maryi Bo�ej Rodzicielce, uchwalonego na Soborze Efeskim w 431 roku. Od II po�owy V wieku Ko�ci� Wschodu zerwa� jedno�� z ca�� reszt� �wiata chrzescija�skiego, tak �e trwa� w swego rodzaju izolacji. Dlatego zachowa�o si� w nim bardzo du�o osobliwych tradycji i zwyczaj�w. W 1553 roku cz�� wiernych Ko�cio�a Wschodu przyj�a uni� z Rzymem. Unia trwa nie trwa�a jednak d�ugo. Ponownie uni� odnowiono w spos�b definitywny w 1830 roku. Odt�d te� Ko�ci� b�d�cy w unii z Rzymem zacz�to nazywa� „Ko�ci� Chaldejski”, a Ko�ci�, kt�ry nadal nie jest w jedno�ci z �adnym innym Ko�cio�em chrzescija�skim �wiata, nazwano „Asyryjski Ko�ci� Wschodu”.

Dokumenty te, cho� zosta�y opublikowane w 2001 roku, to jednak, jak dot�d, nie zosta�y jeszcze przet�umaczone na j�zyk polski. Dlatego te� uzna�em, �e w ramach Tygodnia Modlitw o Jedno�� Chrze�cijan dokonam t�umaczenia tych dokument�w.

T�umaczenia dokona�em z oryginalnego tekstu angielskiego, kt�ry znajduje si� m.in. na oficjalnej stronie internetowej Watykanu: http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/documents/rc_pc_chrstuni_doc_20011025_chiesa-caldea-assira_en.html

Nale�y przy tym podkre�li�, i� �aden chyba dokument o charakterze ekumenicznym nie wzbudzi� tylu kontrowersji, co te w�a�nie dwa poni�sze dokumenty. Natomiast w Polsce w og�le ma�o m�wi�o si� o tych dokumentach.

Dlaczego te dokumenty mog� wzbudza� kontrowersje? Dlaczego w Polsce by�o nik�e zainteresowanie tymi dokumentami? Aby spr�bowa� odpowiedzie� na te pytania, warto zapozna� si� z tre�ci� tych�e dokument�w.

Marek Blaza SJ

Warszawa, 25.01.2007 r.

Papieska Rada do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan

Wskazania dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii

mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim

i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu

Ze wzgl�du na sytuacj� znacznego zagro�enia licznej grupy wiernych Chaldejczyk�w i Asyryjczyk�w w ich ojczy�nie i w diasporze, utrudniaj�cego wielu spo�r�d nich normalne �ycie sakramentalne zgodnie z ich w�asn� tradycj�, a w kontek�cie ekumenicznym na dialog dwustronny mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu, sformu�owano pro�b�, aby umo�liwi� dopuszczanie do Eucharystii mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Pro�ba ta najpierw by�a rozpatrywana przez Mieszan� Komisj� do Dialogu Teologicznego mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. W nast�stwie tego dialogu Papieska Rada do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan w porozumieniu z Kongregacj� Nauki Wiary i Kongregacj� do spraw Ko�cio��w Wschodnich dok�adnie opracowa�a niniejsze Wskazania.

1. Konieczno�� duszpasterska

Pro�ba o wzajemne dopuszczenie do Eucharystii mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu jest zwi�zana ze specyficzn� sytuacj� geograficzn� i spo�eczn�, w kt�rej wierni tych Ko�cio��w obecnie si� znajduj�. Ze wzgl�du na r�ne i niekiedy dramatyczne okoliczno�ci, wielu asyryjskich i chaldejskich wiernych opu�ci�o sw�j kraj rodzinny i przemie�ci�o si� na Bliski Wsch�d, do Skandynawii, Europy Zachodniej, Australii i Ameryki P�nocnej. Gdy nie ma kap�ana dla ka�dej wsp�lnoty lokalnej w tak bardzo rozproszonej diasporze, liczni wierni chaldejscy i asyryjscy znajduj� si� w obliczu sytuacji konieczno�ci duszpasterskiej zwi�zanej z udzielaniem sakrament�w. Oficjalne dokumenty Ko�cio�a Katolickiego przewiduj� specjalne przepisy w takich sytuacjach, mianowicie Kodeks Kanon�w Ko�cio��w Wschodnich, kan. 671 � 2-3 i Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotycz�cych ekumenizmu, nr 123.

2. Zbli�enie ekumeniczne

Pro�ba ta jest zwi�zana tak�e z post�pujacym procesem zbli�enia ekumenicznego mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Dzi�ki Wsp�lnej deklaracji chrystologicznej podpisanej w 1994 roku przez Papie�a Jana Paw�a II i Patriarch� Mar Dinkh� IV, g��wny problem dogmatyczny mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu, zosta� rozwi�zany. W konsekwencji zbli�enie ekumeniczne mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu r�wnie� wesz�o w kolejn� faz� rozwoju. 29 listopada 1996 roku Patriarcha Mar Rapha�l Bidawid i Patriarcha Mar Dinkha IV podpisali list� wsp�lnych propozycji maj�cych na celu ponowne przywr�cenie jedno�ci eklezjalnej mi�dzy obydwoma historycznymi spadkobiercami staro�ytnego Ko�cio�a Wschodu. 15 sierpnia 1997 roku program ten zosta� zaaprobowany przez odpowiednie Synody obydwu Ko�cio��w i potwierdzone w Wsp�lnym Dekrecie Synodalnym. Popierani przez swoje Synody, obydwaj Patriarchowie zatwierdzili dalsz� seri� inicjatyw s�u��cych do sprzyjania przywr�ceniu jedno�ci eklezjalnej mi�dzy nimi. Zar�wno Kongregacja do spraw Ko�cio��w Wschodnich, jak i Papieska Rada do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan wspiera ten proces.

3. Anafora Addaja i Mariego

G��wne zagadnienie sporne dla Ko�cio�a Katolickiego dotycz�ce przychylenia si� do tej pro�by, odnosi�o si� do kwestii zwi�zanej z wa�no�ci� Eucharystii, sprawowanej przy u�yciu Anafory Addaja i Mariego, jednej z trzech anafor u�ywanych tradycyjnie przez Asyryjski Ko�ci� Wschodu. Anafora Addaja i Mariego jest godna uwagi, poniewa� od czas�w niepami�tnych, jest ona u�ywana bez odmawiania w niej opowiadania o ustanowieniu[1]. A poniewa� Ko�ci� Katolicki uznaje s�owa ustanowienia Eucharystii jako istotne, przez co stanowi� one nieodzown� cz�� Anafory lub Modlitwy eucharystycznej, dlatego podj�to d�ugie i skrupulatne studium nad Anafor� Addaja i Mariego z perspektywy historycznej, liturgicznej i teologicznej, w wyniku kt�rego Kongregacja Nauki Wiary 17 stycznia 2001 roku wyci�gn�a wniosek, �e ta Anafora mo�e by� uznana za wa�n�. Jego �wi�tobliwo�� Papie� Jan Pawe� II zatwierdzi� t� decyzj�. �w wniosek opiera si� na trzech g��wnych argumentach.

Po pierwsze, Anafora Addaja i Mariego jest jedn� z najstarszych Anafor, pochodz�c� z czas�w pierwotnego Ko�cio�a. U�o�ono j� i pos�ugiwano si� ni� z jasn� intencj� sprawowania Eucharystii w pe�nej ci�g�o�ci z Ostatni� Wieczerz� i zgodnie z intencj� Ko�cio�a; jej wa�no�� nigdy nie by�a kwestionowana, ani na chrze�cija�skim Wschodzie, ani na Zachodzie.

Po drugie, Ko�ci� Katolicki uznaje Asyryjski Ko�ci� Wschodu jako prawdziwy Ko�ci� partykularny, zbudowany na ortodoksyjnej wierze i sukcesji apostolskiej. Aysyryjski Ko�ci� Wschodu zachowa� tak�e w pe�ni eucharystycz� wiar� w obecno�� naszego Pana pod postaciami chleba i wina oraz w ofiarniczy charakter Eucharystii. W Asyryjskim Ko�ciele Wschodu, chocia� nie nie jest on w pe�nej jedno�ci z Ko�cio�em Katolickim, mo�na znale�� „prawdziwe sakramenty, szczeg�lnie za�, na mocy sukcesji apostolskiej, kap�a�stwo i Eucharysti�” (Dekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 15).

Wreszcie s�owa ustanowienia Eucharystii s� rzeczywi�cie obecne w Anaforze Addaja i Mariego, nie w formie sp�jnego opowiadania i ad litteram, ale raczej na spos�b rozsiany i euchologiczny, to jest po��czony w jedn� ca�o�� z kolejnymi modlitwami dzi�kczynienia, wys�awiania i wstawiennictwa.

4. Wskazania do wzajemnego dopuszczenia do Eucharystii

Bior�c pod uwag� tradycj� liturgiczn� Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, doktrynalne wyja�nienie dotycz�ce wa�no�ci Anafory Addaja i Mariego, wsp�czesny kontekst, w kt�rym zar�wno wierni asyryjscy, jak i chaldejscy �yj�, a tak�e odpowiednie przepisy, kt�re zosta�y przewidziane w oficjalnych dokumentach Ko�cio�a Katolickiego oraz proces zbli�enia mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu, sformu�owano nast�puj�ce ustalenia:

1. Gdy domaga si� tego konieczno��, wiernym asyryjskim zezwala si� na uczestnictwo i przyj�cie Komunii �wi�tej w ramach chaldejskiej celebracji �wi�tej Eucharystii; w ten sam spos�b, wiernym chaldejskim, dla kt�rych niemo�liwy jest fizyczny lub moralny dost�p do szafarza katolickiego, zezwala si� na uczestnictwo i przyj�cie Komunii �wi�tej w asyryjskiej celebracji �wi�tej Eucharystii.
2. W obydwu wypadkach, asyryjscy i chaldejscy szafarze sprawuj� �wi�t� Eucharysti� wed�ug przepis�w liturgicznych i zwyczaj�w swojej w�asnej tradycji.
3. Gdy chaldejscy wierni uczestnicz� w asyryjskiej celebracji �wi�tej Eucharystii, w�wczas szafarza asyryjskiego uprzejmie uprasza si� o dodanie s��w ustanowienia w Anaforze Addaja i Mariego tak, jak na to zezwoli� �wi�ty Synod Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu.
4. Powy�sze okoliczno�ci odnosz�ce si� do u�ywania Anafory Addaja i Mariego w niniejszych wskazaniach dotycz�cych wzajemnego dopuszczania do Eucharystii s� przeznaczone wy��cznie w odniesieniu do celebracji Eucharystii i wzajemnego dopuszczania do Eucharystii wiernych Ko�cio�a Chaldejskiego i Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, bior�c pod uwag� konieczno�� duszpastersk� i wy�ej wspomniany kontekst ekumeniczny.

Rzym, 20 lipiec 2001

* *

Dopuszczanie do Eucharystii w sytuacjach konieczno�ci duszpasterskiej

Ustalenia mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu

Papieska Rada do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan wyda�a ostatnio dokument zatytu�owany „Wskazania dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu”. Ten dokument by� opracowany w porozumieniu z Kongregacj� Nauki Wiary i Kongregacj� do spraw Ko�cio��w Wschodnich. Celem niniejszego artyku�u jest wyja�nienie kontekstu, tre�ci i paktycznego zastosowania tego postanowienia.

1. Ko�ci� Chaldejski i Asyryjski Ko�ci� Wschodu

Od najwcze�niejszych czas�w dzia�alno�ci misjonarzy chrze�cija�skich, m�ody Ko�ci� lokalny rozwija� si� w Mezopotamii lub Persji. Jako �e Ko�ci� ten znajdowa� si� poza wschodnimi granicami Imperium rzymskiego, zacz�� by� powszechnie nazywany Ko�cio�em Wschodu. W 1552 roku, po serii pojedynczych konwersji biskup�w lub prowizorycznych unii, cz�� Ko�cio�a Wschodu przyst�pi�a do pe�nej jedno�ci z Rzymsk� Stolic� Apostolsk�. Odt�d te� Ko�ci� partykularny b�d�cy w pe�nej jedno�ci z Rzymem nazywano Ko�cio�em Chaldejskim, podczas gdy �w drugi Ko�ci� partykularny przyj�� nazw� „Asyryjski Ko�ci� Wschodu”. Jednak obydwa te Ko�cio�y partykularne nieustannie posiadaj� t� sam�, wsp�ln� tradycj� teologiczn�, liturgiczn� i duchow�; obydwa te Ko�cio�y sprawuj� te same sakramenty i �wi�te misteria zgodnie z tradycj� wschodniosyryjsk�.

11 listopada 1994 roku Papie� Jan Pawe� II i Mar Dinkha IV, Patriarcha Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, podpisali Wsp�ln� deklaracj� chrystologiczn�[2]. Ta deklaracja usun�a g��wn� przeszkod� doktrynaln� mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Obydwaj zwierzchnicy Ko�cio��w o�wiadczyli: „Niezale�nie jednak od r�nic chrystologicznych, jakie istnia�y w przesz�o�ci, dzisiaj wyznajemy t� sam� wiar� w Syna Bo�ego, kt�ry sta� si� cz�owiekiem, aby�my mogli sta� si� dzie�mi Bo�ymi moc� Jego �aski. Pragniemy od tej pory wsp�lnie �wiadczy� o tej wierze w Tego,kt�ry jest Drog�, Prawd� i �yciem, g�osz�c j� w najbardziej stosowny spos�b ludziom naszych czas�w, aby �wiat uwierzy� w Ewangeli� zbawienia. (...) Prze�ywaj�c t� wiar� i te sakramenty, partykularne Ko�cio�y katolickie i partykularne Ko�cio�y asyryjskie mog� wi�c uznawa� si� nawzajem jako Ko�cio�y siostrzane”[3].

We Wsp�lnej deklaracji chrystologicznej Papie� Jan Pawe� II i Patriarcha Mar Dinkha IV tak�e zobowi�zali si� „uczyni� wszystko, co mo�liwe, by usun�� przeszkody powsta�e w przesz�o�ci, kt�re nadal utrudniaj� osi�gni�cie pe�nej komunii mi�dzy naszymi Ko�cio�ami, tak by�my mogli lepiej odpowiedzie� na Chrystusowe wezwanie do jedno�ci Jego uczni�w – jedno�ci, kt�ra musi oczywi�cie znale�� widzialny wyraz”. W tym celu zdecydowali si� oni na powo�anie Wsp�lnej Komisji do spraw dialogu teologicznego mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Ta Wsp�lna Komisja rozpocz�a swoj� regularn� dzia�alno�� w 1995 roku; podczas dorocznych spotka� zajmowa�a si� g��wnie kwestiami dotycz�cymi teologii sakrament�w z uwagi na zredagowanie w przysz�o�ci Wsp�lnej deklaracji o �yciu sakramentalnym. Wsp�lna deklaracja chrystologiczna tak�e utorowa�a drog� do procesu zbli�enia ekumenicznego mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Od 1994 roku Mar Dinkha IV i Mar Rapha�l I Bidawid, Patriarcha Ko�cio�a Chaldejskiego, popierani przez swoje w�asne Synody, zatwierdzili kilka inicjatyw, maj�cych na celu stopniowe, ponowne przywr�cenie jedno�ci eklezjalnej mi�dzy ich Ko�cio�ami partykularnymi. Proces ten jest wspierany przez Kongregacj� do spraw Ko�cio��w Wschodnich, jak i przez Papiesk� Rad� do spraw Popierania Jedno�ci Chrze�cijan.

Obecnie wielu wiernych Chaldejczyk�w i Asyryjczyk�w �yje w bardzo rozproszonej diasporze. Ze wzgl�du na r�ne i czasami dramatyczne okoliczno�ci, opu�cili oni sw�j kraj rodzinny (Irak, Iran, Turcj�) i przemie�cili si� na Zach�d. Znaczna wi�kszo�� wiernych asyryjskich mieszka obecnie na Bliskim Wschodzie, w Skandynawii, Europie Zachodniej, Australii i Ameryce P�nocnej; jedynie niewielka mniejszo�� pozostaje w kraju rodzimym. Chocia� wi�kszo�� chaldejskich wiernych wci�� �yje w Iraku, to oko�o jedna trzecia przemie�ci�a si� na Bliski Wsch�d, do Europy i Ameryki P�nocnej. Przez to zar�wno Ko�ci� Chaldejski, jak i Ko�ci� Asyryjscy w r�nych cz�ciach �wiata staj� przed obliczem tej samej konieczno�ci duszpasterskiej: mianowicie takiej, �e wielu wiernych nie mo�e przyjmowa� sakrament�w z r�k szafarza swojego w�asnego Ko�cio�a.

Ze wzgl�du na sytuacj� zagro�enia licznej grupy wiernych Chaldejczyk�w i Asyryjczyk�w w ich ojczy�nie, a tak�e w diasporze, utrudniaj�cego wielu spo�r�d nich normalne �ycie sakramentalne zgodnie z ich w�asn� tradycj�, a w kontek�cie ekumenicznym na dialog dwustronny mi�dzy Ko�cio�em Katolickim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu, sformu�owano pro�b� o ustalenia duszpasterskie dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii, gdy domaga si� tego konieczno��, mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu.

2. Anafora Addaja i Mariego

G��wne zagadnienie sporne dla Ko�cio�a Katolickiego dotycz�ce przychylenia si� do tej pro�by, dotyczy�o kwestii zwi�zanej z wa�no�ci� Eucharystii, sprawowanej przy u�yciu Anafory Addaja i Mariego, jednej z trzech Anafor u�ywanych tradycyjnie przez Asyryjski Ko�ci� Wschodu[4].

Ta jedyna w swoim rodzaju Anafora musia�a mie� sw�j pocz�tek w Mezopotamii, prawdopodobnie w regionie Edessy. Nie ma mocnego dowodu na datowanie jej ostatecznej redakcji: niekt�rzy uczeni umiejscawiaj� j� na oko�o 200. rok, inni na pocz�tek III wieku, dla innych Anafora ta zosta�a ostatecznie zredagowana w ci�gu III wieku. Asyryjski Ko�ci� Wschodu wysoko ceni t� Anafor� jako istotny element dziedzictwa apostolskiego, kt�re otrzyma� od Addaja i Mariego, kt�rych czci si� jako dw�ch spo�r�d siedemdziesi�ciu dw�ch uczni�w Chrystusa i jako misjonarzy-za�o�ycieli tego Ko�cio�a. Jednak ta Anafora, przejmowana z zachowanych najstarszych kodeks�w i u�ywana w nieprzerwanej tradycji liturgicznej Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, nie zawiera sp�jnego opisu ustanowienia[5]. Przez wiele lat uczeni dyskutowali nad tym, kt�ra wersja Anafory Addaja i Mariego mog�aby by by� uznana za oryginaln�. Niekt�rzy uczeni wysuwali argumenty, �e oryginalna formu�a Anafory Addaja i Mariego by�a d�u�sza i zawiera�a opowiadanie o ustanowieniu. Inni uczeni s� przekonani, �e Anafora Addaja i Mariego nie zawiera�a sp�jnego opisu ustanowienia oraz �e wskutek tego jej kr�tka wersja jest oryginalna. Obecnie wi�kszo�� uczonych dowodzi, �e jest wielce prawdopodobne, i� druga hipoteza jest prawdziwa. W ka�dym razie ta kwesia historyczna nie mo�e by� rozwi�zana w spos�b absolutnie pewny ze wzgl�du na nik�o�� lub brak wsp�czesnych �r�de�. A zatem, wa�no�� Eucharystii sprawowanej przy u�yciu Anafory Addaja i Mariego nie powinna opiera� si� na historycznych, ale na doktrynalnych argumentach.

Ko�ci� Katolicki uwa�a s�owa ustanowienia jako istotn� cz�� Anafory lub Modlitwy eucharystycznej. Sob�r Florencki og�osi�: „Form� sakramentu s� s�owa Zbawiciela, kt�rymi dokona� On tego Sakramentu. Kap�an bowiem przemawia w imieniu Chrystusa, gdy ten Sakrament sprawuje. Albowiem moc� samych s��w substancja chleba w cia�o Chrystusowe, a substancja wina w krew si� przemieniaj�” (H.Denzinger, Enchiridion symbolorum, nr 1321)[6]. Ten�e sam Sob�r Florencki scharakteryzowa� s�owa ustanowienia jako „forma s��w [forma verborum], jakich �wi�ty Ko�ci� rzymski zawsze tradycyjnie u�ywa� [semper uti consuevit] w konsekracji cia�a i krwi Pa�skiej” (H.Denzinger, Enchiridion symbolorum, nr 1352)[7] bez uszczerbku dla mo�liwo�ci pewnej zmiany w ich artykulacji dokonywanej przez Ko�ci�. Chocia� Ko�ci� nie posiada �adnej w�adzy co do istoty sakrament�w, to posiada upowa�nienie do okre�lenia ich konkretnego kszta�tu, odnosz�c si� zar�wno do znaku sakramentalnego (materia), jak i s��w ich udzielania (forma) (por. Kodeks Kanon�w Ko�cio��w Wschodnich, kan. 669[8]). St�d pojawia si� kwestia doktrynalna dotycz�ca wa�no�ci Anafory Addaja i Mariego, gdy u�ywana jest w wersji kr�tszej, bez sp�jnego opisu ustanowienia. Czy s�owa udzielania (forma) odpowiadaj� warunkom wa�no�ci jako wymagane przez Ko�ci� Katolicki? Aby odpowiedzie� na to pytanie, nale�y wzi�� pod uwag� trzy g��wne argumenty.

Po pierwsze, Anafora Addaja i Mariego jest jedn� z najbardziej staro�ytnych Modlitw eucharystycznych, pochodz�c� z czas�w pierwotnego Ko�cio�a i pierwszych przepis�w liturgicznych. U�o�ono j� i pos�ugiwano si� ni� z wyra�n� intencj� sprawowania Eucharystii w pe�nej ci�g�o�ci z Ostatni� Wieczerz�, w pos�usze�stwie nakazowi Pana i zgodnie z intencj� Ko�cio�a. Brak sp�jnego opisu ustanowienia rzeczywi�cie stanowi wyj�tek w por�wnaniu z bizantyjsk� i rzymsk� tradycj�, rozwini�t� w IV i V wieku. Ten wyj�tek jednak by� mo�e zaistnia� ze wzgl�du na pochodzenie tej Anafory ip�niejsze odizolowanie si� Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu od reszty chrze�cija�stwa. Wa�no�� Anafory Addaja i Mariego w rzeczywisto�ci nigdy nie by�a oficjalnie kwestionowana.

Asyryjski Ko�ci� Wschodu pos�uguje si� tak�e dwiema innymi Anaforami eucharystycznymi, kt�re s� o kilka stuleci p�niejsze: Anafora Nestoriusza, przewidziana na pi�� liturgicznych okazji w ci�gu roku i Anafora Teodora z Mopsuestii, u�ywana od poczatku roku liturgicznego a� do Niedzieli Palmowej przez oko�o szesna�cie tygodni. Natomiast Anafora Addaja i Mariego jest u�ywana przez najd�u�szy i najwa�niejszy okres roku liturgicznego, kt�ry trwa od Niedzieli Palmowej a� do ko�ca roku liturgicznego i obejmuje ona oko�o 200 dni. Co wi�cej, pos�ugiwanie si� tymi Anaforami nie jest swobodne tak jak to ma miejsce w tradycji �aci�skiej, ale okre�lone przez kalendarz liturgiczny. W swoim zmy�le wiary Asyryjski Kosci� Wschodu zawsze by� przekonany o wa�nym sprawowaniu Eucharystii i tym samym wykonywaniu w pe�ni tego, o co Jezus Chrystus prosi� uczni�w, aby czynili. Ko�ci� ten wyra�a sw�j zmys� wiary ju� to pos�uguj�c si� Anafor� Teodora z Mopsuestii, ju� to Anafor� Nestoriusza, ju� to Anafor� Addaja i Mariego, niezaleznie od faktu, �e dwie pierwsze Anafory, p�niejszego pochodzenia, zawieraj� opowiadanie o ustanowieniu. Nale�y doda�, �e z okresu istnienia katolickiego Patriarchatu za Patriarchy Sulaka (1551-1662) nie istnieje �aden dokument, kt�ry by dowodzi�, �e Ko�ci� rzymski domaga� si� wstawienia opisu ustanowienia do Anafory Addaja i Mariego.

Asyryjski Ko�ci� Wschodu praktykuje tak�e tak zwany sakrament lub misterium (Rasà) �wi�tego Zakwasu. Od czas�w niepami�tnych tradycja asyryjska przekazuje, �e z chleba, kt�ry Jezus wzi�� w swoje r�ce i b�ogos�awi�, po�ama� i da� swoim uczniom, da� On dwie cz�ci �w. Janowi. Jezus poprosi� �w. Jana, aby spo�y� jedn� cz��, a drug� pieczo�owicie zachowa�. Po �mierci Jezusa, �w. Jan zamoczy� �w kawa�ek chleba we krwi, kt�ra wyp�yn�a z boku Jezusa. Odt�d temu konsekrowanemu chlebowi, zamoczonemu we krwi Jezusa, zosta�a nadana nazwa „�wi�ty Zakwas”. A� do dnia dzisiejszego �wi�ty Zakwas jest przechowywany i odnawiany co roku w Asyryjskim Ko�ciele Wschodu. Biskup Ko�cio�a lokalnego odnawia go ka�dego roku w Wielki Czwartek, mieszaj�c pozosta�o�ci starego Zakwasu z nowym. Ten ostatni jest rozdzielany do wszystkich parafii w diecezji tego biskupa, aby by� u�ywany w ci�gu ca�ego roku przy ka�dym chlebie, specjalnie przygotowywanym przez kap�ana przed Eucharysti�. �adnemu kap�anowi nie wolno sprawowa� Eucharystii przy u�yciu chleba bez �wi�tego Zakwasu. Ta tradycja sakramentu czy misterium �wi�tego Zakwasu, kt�ry poprzedza aktualne sprawowanie Eucharystii, winna by� z pewno�ci� postrzegana jako widzialny znak historycznej i symbolicznej ci�g�o�ci mi�dzy obecn� celebracj� Eucharystii i ustanowieniem Eucharystii przez Jezusa.

Po drugie, Ko�ci� Katolicki uznaje Asyryjski Ko�ci� Wschodu jako prawdziwy Ko�ci� partykularny, zbudowany na ortodoksyjnej wierze i sukcesji apostolskiej. Aysyryjski Ko�ci� Wschodu zachowa� tak�e w pe�ni eucharystycz� wiar� w obecno�� naszego Pana pod postaciami chleba i wina oraz w ofiarniczy charakter Eucharystii. W Asyryjskim Ko�ciele Wschodu, chocia� nie nie jest on w pe�nej jedno�ci z Ko�cio�em Katolickim, mo�na znale�� „prawdziwe sakramenty, szczeg�lnie za�, na mocy sukcesji apostolskiej, kap�a�stwo i Eucharysti�, dzi�ki kt�rym s� dot�d z nami z��czone naj�ci�lejszym w�z�em” (Dekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio, 15).

Wreszcie nale�y zauwa�y�, �e wschodnie i zachodnie Anafory eucharystyczne, chocia� wyra�aj� to samo misterium, to maj� r�ne tradycje teologiczne, obrz�dowe i j�zykowe. S�owa ustanowienia Eucharystii s� rzeczywi�cie obecne w Anaforze Addaja i Mariego, nie na spos�b sp�jny, ad litteram, ale raczej na spos�b rozsiany i euchologiczny, to jest po��czony w jedn� ca�o�� z kolejnymi modlitwami dzi�kczynienia, wys�awiania i wstawiennictwa. Wszystkie te elementy konstytuuj� „quasi-narracyjne” ustanowienie Eucharystii. W centralnej cz�ci tej Anafory, wraz z epiklez�, dokonuje si� wyra�nego odniesienia do eucharystycznego Cia�a i Krwi Jezusa Chrystusa („O Panie, Ty przez r�norakie i niewys�owione Twoje �aski, racz uczyni� dobr� i mi�� pami�� o wszystkich prawych i sprawiedliwych ojcach, kt�rzy podobali si� Tobie, we wspomnieniu Cia�a i Krwi Chrystusa Twego, kt�re ofiarujemy Tobie na Twoim czystym i �wi�tym o�tarzu, jak Ty nas pouczy�e�”), do o�ywiaj�cego misterium m�ki Jezusa, �mierci i zmartwychwstania, kt�re jest obecnie wspominane i sprawowane („aby wszyscy mieszka�cy ziemi mogli Ci� pozna� (...) I my tak�e, o m�j Panie, Twoi s�udzy niegodni, s�abi i ubodzy, kt�rzy zgromadzeni jeste�my i stoimy przed Tob� dzi�ki tradycji przyk�adu, kt�ry jest od Ciebie, rado�ni i oddaj�cy chwa��, i wys�awiaj�cy to wielkie wzbudzaj�ce boja�� misterium m�ki, �mierci i zmartwychwstania naszego Pana Jezusa Chrystusa”), do eucharystycznej Ofiary na odpuszczenie grzech�w, do wymiaru eschatologicznego celebracji eucharystycznej i do nakazu Pana „To czy�cie na Moj� pami�tk�” („I niech Tw�j Duch �wi�ty przyjdzie, o m�j Panie, i niech spocznie na tej Ofierze s�ug Twoich, i niech pob�ogos�awi j�, i u�wi�ci, aby by�a ona dla nas na darowanie grzech�w, wybaczenie niedoskona�o�ci, i ku wielkiej nadziei powstania z martwych i ku nowemu �yciu w Kr�lestwie niebieskim, ze wszystkimi, kt�rzy podobali si� Tobie”). A zatem, s��w ustanowienia nie brakuje w Anaforze Addaja i Mariego, ale s� one wyra�nie wzmiankowane w rozsianej formie, od pocz�tku do ko�ca, w najwa�niejszych fragmentach Anafory. Jest tak�e jasne, �e wy�ej zacytowane fragmenty wyra�aj� pe�ne przekonanie o wspominaniu misterium paschalnego Chrystusa, uobecniaj�c je w dobitny spos�b; to znaczy, �e intencja jest taka, �eby w praktyce wykona� dok�adnie to, co Chrystus ustanowi� swoimi s�owami i gestami przy ustanawianiu Eucharystii.

Podj�to d�ugie i skrupulatne studium nad Anafor� Addaja i Mariego z perspektywy teologicznej, liturgicznej i historycznej, w wynku kt�rego Kongregacja Nauki Wiary 17 stycznia 2001 roku wyci�gn�a wniosek, �e ta Anafora mo�e by� uznana za wa�n�. Papie� Jan Pawe� II nast�pnie zatwierdzi� t� decyzj�.

3. Ustalenia duszpasterskie

Ko�ci� Katolicki ustala specjalne przepisy dotycz�ce sytuacji konieczno�ci duszpasterskiej, takiej, z jak� maj� do czynienia Asyryjski Ko�ci� Wschodu i Ko�ci� Chaldejski. Kodeks Kanon�w Ko�cio��w Wschodnich w kan. 671 � 2 i � 3 stanowi: „Je�li domaga si� tego konieczno�� lub zaleca po�ytek duchowy i je�li nie zachodzi niebezpiecze�stwo b��du czy indyferentyzmu, wolno chrze�cijanom katolikom, dla kt�rych fizycznie lub moralnie jest niemo�liwe udanie si� do katolickiego szafarza, przyj�� sakramenty pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od szafarzy akatolickich tych Ko�cio��w, w kt�rych s� wa�ne wymienione sakramenty. Tak�e szafarze katoliccy godziwie udzielaj� sakrament�w pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych chrze�cijanom wschodnim, nie maj�cych pe�nej wsp�lnoty z Ko�cio�em katolickim, gdy sami o nie prosz� i s� odpowiednio przygotowani. Odnosi si� to tak�e do chrze�cijan innych Ko�cio��w”[9]. Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotycz�cych ekumenizmu, nr 123 i 125 podaje te same przepisy[10].

Te ustalenia prawne katolickich Ko�cio��w wschodnich i Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotycz�cych ekumenizmu mog� by� na przysz�o�� stosowane mi�dzy Ko�cio�em Chladejskim i Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Gdy domaga si� tego konieczno��, wiernym asyryjskim zezwala si� na przyjmowanie Komunii �wi�tej podczas sprawowania �wi�tej Eucharystii w Ko�ciele Chaldejskim; w ten sam spos�b, wiernym Ko�cio�a Chaldejskiego, dla kt�rych niemo�liwy jest fizyczny lub moralny dost�p do szafarza katolickiego, zezwala si� na przyj�cie Komunii �wi�tej podczas �wi�tej Eucharystii sprawowanej w Asyryjskim Ko�ciele Wschodu. W obydwu wypadkach szafarze Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu winni nadal sprawowa� �wi�t� Eucharysti� zgodnie z przepisami liturgicznymi i zwyczajami swojej w�asnej tradycji, zw�aszca tych dotycz�cych pos�ugiwania si� Anafor� Addaja i Mariego (por. Kodeks Konon�w Ko�cio��w Wschodnich, kan. 674 � 2[11]).

Gdy wierni Ko�cio�a Chaldejskiego uczestnicz� w sprawowaniu Eucharystii Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, w�wczas szafarza tego Ko�cio�a uprzejmie uprasza si� o dodanie s��w ustanowienia do Anafory Addaja i Mariego. Taka mo�liwo�� istnieje w Asyryjskim Ko�ciele Wschodu. W istocie bowiem �wi�ty Synod Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, zgromadzony w 1978 roku w Bagdadzie stworzy� szafarzom Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu mo�liwo�� wypowiadania s��w ustanowienia w Anaforze Addaja i Mariego. Chocia� ta mo�liwo�� nie wp�ywa na wa�no�� Anafory Addaja i Mariego, to mog�aby ona by� stosowna zw�aszcza z liturgicznego, a tak�e ekumenicznego punktu widzenia. Z liturgicznego punktu widzenia mog�aby ona przys�u�y� si� jako pomoc ku temu, aby dostosowa� obecne u�ywanie Anafory Addaja i Mariego do zakresu, w jakim powszechnie u�ywa si� ka�dej Modlitwy eucharystycznej, tak na chrze�cija�skim Wschodzie, jak i na chrze�cija�skim Zachodzie. Z ekumenicznego punktu widzenia, mog�aby ona by� w�a�ciwym wyra�eniem braterskiego szacunku dla cz�onk�w Ko�cio��w, kt�rzy przyjmuj� Komuni� �wi�t� w Asyryjskim Ko�ciele Wschodu oraz tych, kt�rzy si� ni� pos�uguj�, zgodnie z teologiczn� i kanoniczn� tradycj� swojego w�asnego Ko�cio�a, aby us�ysze� wypowiadanie s��w ustanowienia w ka�dej Modlitwie eucharystycznej.

Nale�y zauwa�y�, �e niniejsze uwagi dotycz�ce pos�ugiwania si� Anafor� Addaja i Mariego oraz wskazania dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii dotycz� wy��cznie dopuszczania do Eucharystii mi�dzy Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu i Ko�cio�em Chaldejskim. Anafora Addaja i Mariego nale�y do dziedzictwa liturgicznego i eklezjalnej to�samo�ci Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu od czas�w niepami�tnych i tak� powinna ta Anafora pozosta�. Asyryjski Ko�ci� Wschodu piel�gnowa� i przekazywa� z powag� t� Anafor� przez wieki, unikaj�c w jej odmawianiu wszelkiej zmiany i adaptacji, dalekiej od szacunku dla jej czcigodnego pochodzenia, zwi�zanego wed�ug tradycji z czasami apostolskimi. Poniewa� ka�dy Ko�ci� partykularny sprawuje sakramenty zgodnie ze swoimi w�asnymi tradycjami, zasadami i normami, by�oby to z liturgicznego punktu widzenia nieodpowiednie, aby przenosi� pewne specyficzne elementy jednej tradycji liturgicznej do drugiej tradycji liturgicznej. Tradycje liturgiczne w rzeczywisto�ci s� jak j�zyki, maj�ce swoje specyficzne s�ownictwo i gramatyk�; istotne elementy z jednej tradycji liturgicznej nie mog� by� przenoszone do innej bez przej�cia specyfiki tej pierwszej tradycji i szkody dla sp�jno�ci tej drugiej.

Zako�czenie

Niniejsze Wskazania zosta�y przekazane zar�wno do Jego �wi�tobliwo�ci Mar Dinkhi IV, Patriarchy Asyryjskiego Ko�cio�a Wschodu, jak i do Wielce B�ogos�awionego Mar Rapha�la I Bidawida, Patriarchy Ko�cio�a Chaldejskiego. Og�oszenie tych ustale� mi�dzy Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu i Ko�cio�em Chaldejskim nale�y do kompetencji obydwu Ko�cio��w partykularnych i ich odpowiednich organ�w w�adzy (por. kan. 670 � 1; kan. 671 � 4-5[12]). Bior�c pod uwag� konkretne okoliczno�ci i warunki, obydwa Ko�cio�y b�d� musia�y ustanowi� szczeg�owe procedury i zapewni� odpowiednie �rodki duszpasterskie do wywi�zania si� z tych ustale�.

Te ustalenia dotycz�ce dopuszczania do Eucharystii w sytuacjach konieczno�ci duszpasterskiej nie powinny by� uto�samiane z pe�n� jedno�ci� eucharystyczn� mi�dzy Ko�cio�em Chaldejskimi Asyryjskim Ko�cio�em Wschodu. Chocia� obydwa te Ko�cio�y partykularne znajduj� si� w �cis�ych, wzajemnych relacjach w kwestii wiary i �ycia sakramentalnego, to nie s� jeszcze ze sob� w pe�nej jedno�ci. Wci�� zmierzaj� one, z nadziej� i odwag�, do tego b�ogos�awionego dnia, kiedy zostanie osi�gni�ta pe�na i widzialna jedno��, i kiedy b�dzie mo�liwe sprawowanie w pokoju, razem, �wi�tej Eucharystii Pana, jak to napisa� Papie� Jan Pawe� II w Encyklice Ut unum sint: „Od tej podstawowej, ale cz�stkowej jedno�ci nale�y teraz przej�� do niezb�dnej i wystarczaj�cej jedno�ci widzialnej, wpisanej w konkretn� rzeczywisto��, aby Ko�cio�y naprawd� sta�y si� znakiem owej pe�nej komunii w jednym, �wietym, katolickim i apostolskim Ko�ciele, kt�ra wyrazi si� we wsp�nym sprawowaniu Eucharystii”.(nr 78).