hieromnich Marek SJ - O sakramentach - Eucharystia w Asyryjskim Kościele Wschodu

Na zakończenie Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, 25 stycznia 2007 roku pozwoliłem sobie zaprezentować polski przekład dwóch dokumentów kościelnych. Pierwszy z nich, zatytułowany „Wskazania dotyczące dopuszczania do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu”, zredagowany został przez Papieską Radę do spraw Popierania Jedności Chrześcijan. Drugi natomiast, zatytułowany „Dopuszczanie do Eucharystii w sytuacjach konieczności duszpasterskiej. Ustalenia między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu” stanowi dopełnienie i rozszerzenie tego pierwszego dokumentu.

Kościół Chaldejski i Asyryjski Kościół Wschodu są spadkobiercami starożytnej tradycji wschodniosyryjskiej. Kościół wschodniosyryjski, zwany też Kościołem Wschodu nie przyjął dogmatu o Maryi Bożej Rodzicielce, uchwalonego na Soborze Efeskim w 431 roku. Od II połowy V wieku Kościół Wschodu zerwał jedność z całą resztą świata chrześcijańskiego, tak że trwał w swego rodzaju izolacji. Dlatego zachowało się w nim bardzo dużo osobliwych tradycji i zwyczajów. W 1553 roku część wiernych Kościoła Wschodu przyjęła unię z Rzymem. Unia trwa nie trwała jednak długo. Ponownie unię odnowiono w sposób definitywny w 1830 roku. Odtąd też Kościół będący w unii z Rzymem zaczęto nazywać „Kościół Chaldejski”. Natomiast Kościół, który nadal nie jest w jedności z żadnym innym Kościołem ani Wspólnotą kościelną na świecie, nazwano „Asyryjski Kościół Wschodu”.

Dokumenty te, choć zostały opublikowane w 2001 roku, to jednak, jak dotąd, nie zostały jeszcze przetłumaczone na język polski. Dlatego też uznałem, że w ramach Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan dokonam tłumaczenia tych dokumentów.

Tłumaczenia dokonałem z oryginalnego tekstu angielskiego, który znajduje się m.in. na oficjalnej stronie internetowej Watykanu: http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/documents/rc_pc_chrstuni_doc_20011025_chiesa-caldea-assira_en.html

Należy przy tym podkreślić, iż żaden chyba dokument o charakterze ekumenicznym nie wzbudził tylu kontrowersji, co te właśnie dwa poniższe dokumenty. Natomiast w Polsce w ogóle mało mówiło się o tych dokumentach.

Dlaczego te dokumenty mogą wzbudzać kontrowersje? Dlaczego w Polsce było nikłe zainteresowanie tymi dokumentami? Aby spróbować odpowiedzieć na te pytania, warto zapoznać się z treścią tychże dokumentów.

Ze względu na sytuację znacznego zagrożenia licznej grupy wiernych Chaldejczyków i Asyryjczyków w ich ojczyźnie i w diasporze, utrudniającego wielu spośród nich normalne życie sakramentalne zgodnie z ich własną tradycją, a w kontekście ekumenicznym na dialog dwustronny między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu, sformułowano prośbę, aby umożliwić dopuszczanie do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Prośba ta najpierw była rozpatrywana przez Mieszaną Komisję do Dialogu Teologicznego między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. W następstwie tego dialogu Papieska Rada do spraw Popierania Jedności Chrześcijan w porozumieniu z Kongregacją Nauki Wiary i Kongregacją do spraw Kościołów Wschodnich dokładnie opracowała niniejsze Wskazania.

Prośba o wzajemne dopuszczenie do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu jest związana ze specyficzną sytuacją geograficzną i społeczną, w której wierni tych Kościołów obecnie się znajdują. Ze względu na różne i niekiedy dramatyczne okoliczności, wielu asyryjskich i chaldejskich wiernych opuściło swój kraj rodzinny i przemieściło się na Bliski Wschód, do Skandynawii, Europy Zachodniej, Australii i Ameryki Północnej. Gdy nie ma kapłana dla każdej wspólnoty lokalnej w tak bardzo rozproszonej diasporze, liczni wierni chaldejscy i asyryjscy znajdują się w obliczu sytuacji konieczności duszpasterskiej związanej z udzielaniem sakramentów. Oficjalne dokumenty Kościoła Katolickiego przewidują specjalne przepisy w takich sytuacjach, mianowicie Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 671 § 2-3 i Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu, nr 123.

Prośba ta jest związana także z postępującym procesem zbliżenia ekumenicznego między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Dzięki Wspólnej deklaracji chrystologicznej podpisanej w 1994 roku przez Papieża Jana Pawła II i Patriarchę Mar Dinkhę IV, główny problem dogmatyczny między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu, został rozwiązany. W konsekwencji zbliżenie ekumeniczne między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu również weszło w kolejną fazę rozwoju. 29 listopada 1996 roku Patriarcha Mar Raphaël Bidawid i Patriarcha Mar Dinkha IV podpisali listę wspólnych propozycji mających na celu ponowne przywrócenie jedności eklezjalnej między obydwoma historycznymi spadkobiercami starożytnego Kościoła Wschodu. 15 sierpnia 1997 roku program ten został zaaprobowany przez odpowiednie Synody obydwu Kościołów i potwierdzone w Wspólnym Dekrecie Synodalnym. Popierani przez swoje Synody, obydwaj Patriarchowie zatwierdzili dalszą serię inicjatyw służących do sprzyjania przywróceniu jedności eklezjalnej między nimi. Zarówno Kongregacja do spraw Kościołów Wschodnich, jak i Papieska Rada do spraw Popierania Jedności Chrześcijan wspiera ten proces.

Główne zagadnienie sporne dla Kościoła Katolickiego dotyczące przychylenia się do tej prośby, odnosiło się do kwestii związanej z ważnością Eucharystii, sprawowanej przy użyciu Anafory Addaja i Mariego, jednej z trzech anafor używanych tradycyjnie przez Asyryjski Kościół Wschodu. Anafora Addaja i Mariego jest godna uwagi, ponieważ od czasów niepamiętnych, jest ona używana bez odmawiania w niej opowiadania o ustanowieniu[1]. A ponieważ Kościół Katolicki uznaje słowa ustanowienia Eucharystii jako istotne, przez co stanowią one nieodzowną część Anafory lub Modlitwy eucharystycznej, dlatego podjęto długie i skrupulatne studium nad Anaforą Addaja i Mariego z perspektywy historycznej, liturgicznej i teologicznej, w wyniku którego Kongregacja Nauki Wiary 17 stycznia 2001 roku wyciągnęła wniosek, że ta Anafora może być uznana za ważną. Jego Świątobliwość Papież Jan Paweł II zatwierdził tę decyzję. Ów wniosek opiera się na trzech głównych argumentach.

Po pierwsze, Anafora Addaja i Mariego jest jedną z najstarszych Anafor, pochodzącą z czasów pierwotnego Kościoła. Ułożono ją i posługiwano się nią z jasną intencją sprawowania Eucharystii w pełnej ciągłości z Ostatnią Wieczerzą i zgodnie z intencją Kościoła; jej ważność nigdy nie była kwestionowana, ani na chrześcijańskim Wschodzie, ani na Zachodzie.

Po drugie, Kościół Katolicki uznaje Asyryjski Kościół Wschodu jako prawdziwy Kościół partykularny, zbudowany na ortodoksyjnej wierze i sukcesji apostolskiej. Asyryjski Kościół Wschodu zachował także w pełni eucharystyczną wiarę w obecność naszego Pana pod postaciami chleba i wina oraz w ofiarniczy charakter Eucharystii. W Asyryjskim Kościele Wschodu, chociaż nie jest on w pełnej jedności z Kościołem Katolickim, można znaleźć „prawdziwe sakramenty, szczególnie zaś, na mocy sukcesji apostolskiej, kapłaństwo i Eucharystię” (Dekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio, nr 15).

Wreszcie słowa ustanowienia Eucharystii są rzeczywiście obecne w Anaforze Addaja i Mariego, nie w formie spójnego opowiadania i ad litteram, ale raczej na sposób rozsiany i euchologiczny, to jest połączony w jedną całość z kolejnymi modlitwami dziękczynienia, wysławiania i wstawiennictwa.

Biorąc pod uwagę tradycję liturgiczną Asyryjskiego Kościoła Wschodu, doktrynalne wyjaśnienie dotyczące ważności Anafory Addaja i Mariego, współczesny kontekst, w którym zarówno wierni asyryjscy, jak i chaldejscy żyją, a także odpowiednie przepisy, które zostały przewidziane w oficjalnych dokumentach Kościoła Katolickiego oraz proces zbliżenia między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu, sformułowano następujące ustalenia:

1.Gdy domaga się tego konieczność, wiernym asyryjskim zezwala się na uczestnictwo i przyjęcie Komunii świętej w ramach chaldejskiej celebracji Świętej Eucharystii; w ten sam sposób, wiernym chaldejskim, dla których niemożliwy jest fizyczny lub moralny dostęp do szafarza katolickiego, zezwala się na uczestnictwo i przyjęcie Komunii świętej w asyryjskiej celebracji Świętej Eucharystii.

2.W obydwu wypadkach, asyryjscy i chaldejscy szafarze sprawują Świętą Eucharystię według przepisów liturgicznych i zwyczajów swojej własnej tradycji.

3.Gdy chaldejscy wierni uczestniczą w asyryjskiej celebracji Świętej Eucharystii, wówczas szafarza asyryjskiego uprzejmie uprasza się o dodanie słów ustanowienia w Anaforze Addaja i Mariego tak, jak na to zezwolił Święty Synod Asyryjskiego Kościoła Wschodu.

4.Powyższe okoliczności odnoszące się do używania Anafory Addaja i Mariego w niniejszych wskazaniach dotyczących wzajemnego dopuszczania do Eucharystii są przeznaczone wyłącznie w odniesieniu do celebracji Eucharystii i wzajemnego dopuszczania do Eucharystii wiernych Kościoła Chaldejskiego i Asyryjskiego Kościoła Wschodu, biorąc pod uwagę konieczność duszpasterską i wyżej wspomniany kontekst ekumeniczny.

Papieska Rada do spraw Popierania Jedności Chrześcijan wydała ostatnio dokument zatytułowany „Wskazania dotyczące dopuszczania do Eucharystii między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu”. Ten dokument był opracowany w porozumieniu z Kongregacją Nauki Wiary i Kongregacją do spraw Kościołów Wschodnich. Celem niniejszego artykułu jest wyjaśnienie kontekstu, treści i praktycznego zastosowania tego postanowienia.

Od najwcześniejszych czasów działalności misjonarzy chrześcijańskich, młody Kościół lokalny rozwijał się w Mezopotamii lub Persji. Jako że Kościół ten znajdował się poza wschodnimi granicami Imperium rzymskiego, zaczął być powszechnie nazywany Kościołem Wschodu. W 1552 roku, po serii pojedynczych konwersji biskupów lub prowizorycznych unii, część Kościoła Wschodu przystąpiła do pełnej jedności z Rzymską Stolicą Apostolską. Odtąd też Kościół partykularny będący w pełnej jedności z Rzymem nazywano Kościołem Chaldejskim, podczas gdy ów drugi Kościół partykularny przyjął nazwę „Asyryjski Kościół Wschodu”. Jednak obydwa te Kościoły partykularne nieustannie posiadają tę samą, wspólną tradycję teologiczną, liturgiczną i duchową; obydwa te Kościoły sprawują te same sakramenty i święte misteria zgodnie z tradycją wschodniosyryjską.

11 listopada 1994 roku Papież Jan Paweł II i Mar Dinkha IV, Patriarcha Asyryjskiego Kościoła Wschodu, podpisali Wspólną deklarację chrystologiczną[2]. Ta deklaracja usunęła główną przeszkodę doktrynalną między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Obydwaj zwierzchnicy Kościołów oświadczyli: „Niezależnie jednak od różnic chrystologicznych, jakie istniały w przeszłości, dzisiaj wyznajemy tę samą wiarę w Syna Bożego, który stał się człowiekiem, abyśmy mogli stać się dziećmi Bożymi mocą Jego łaski. Pragniemy od tej pory wspólnie świadczyć o tej wierze w Tego, który jest Drogą, Prawdą i Życiem, głosząc ją w najbardziej stosowny sposób ludziom naszych czasów, aby świat uwierzył w Ewangelię zbawienia. (...) Przeżywając tę wiarę i te sakramenty, partykularne Kościoły katolickie i partykularne Kościoły asyryjskie mogą więc uznawać się nawzajem jako Kościoły siostrzane”[3].

We Wspólnej deklaracji chrystologicznej Papież Jan Paweł II i Patriarcha Mar Dinkha IV także zobowiązali się „uczynić wszystko, co możliwe, by usunąć przeszkody powstałe w przeszłości, które nadal utrudniają osiągnięcie pełnej komunii między naszymi Kościołami, tak byśmy mogli lepiej odpowiedzieć na Chrystusowe wezwanie do jedności Jego uczniów – jedności, która musi oczywiście znaleźć widzialny wyraz”. W tym celu zdecydowali się oni na powołanie Wspólnej Komisji do spraw dialogu teologicznego między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Ta Wspólna Komisja rozpoczęła swoją regularną działalność w 1995 roku; podczas dorocznych spotkań zajmowała się głównie kwestiami dotyczącymi teologii sakramentów z uwagi na zredagowanie w przyszłości Wspólnej deklaracji o życiu sakramentalnym. Wspólna deklaracja chrystologiczna także utorowała drogę do procesu zbliżenia ekumenicznego między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Od 1994 roku Mar Dinkha IV i Mar Raphaël I Bidawid, Patriarcha Kościoła Chaldejskiego, popierani przez swoje własne Synody, zatwierdzili kilka inicjatyw, mających na celu stopniowe, ponowne przywrócenie jedności eklezjalnej między ich Kościołami partykularnymi. Proces ten jest wspierany przez Kongregację do spraw Kościołów Wschodnich, jak i przez Papieską Radę do spraw Popierania Jedności Chrześcijan.

Obecnie wielu wiernych Chaldejczyków i Asyryjczyków żyje w bardzo rozproszonej diasporze. Ze względu na różne i czasami dramatyczne okoliczności, opuścili oni swój kraj rodzinny (Irak, Iran, Turcję) i przemieścili się na Zachód. Znaczna większość wiernych asyryjskich mieszka obecnie na Bliskim Wschodzie, w Skandynawii, Europie Zachodniej, Australii i Ameryce Północnej; jedynie niewielka mniejszość pozostaje w kraju rodzimym. Chociaż większość chaldejskich wiernych wciąż żyje w Iraku, to około jedna trzecia przemieściła się na Bliski Wschód, do Europy i Ameryki Północnej. Przez to zarówno Kościół Chaldejski, jak i Kościół Asyryjscy w różnych częściach świata stają przed obliczem tej samej konieczności duszpasterskiej: mianowicie takiej, że wielu wiernych nie może przyjmować sakramentów z rąk szafarza swojego własnego Kościoła.

Ze względu na sytuację zagrożenia licznej grupy wiernych Chaldejczyków i Asyryjczyków w ich ojczyźnie, a także w diasporze, utrudniającego wielu spośród nich normalne życie sakramentalne zgodnie z ich własną tradycją, a w kontekście ekumenicznym na dialog dwustronny między Kościołem Katolickim i Asyryjskim Kościołem Wschodu, sformułowano prośbę o ustalenia duszpasterskie dotyczące dopuszczania do Eucharystii, gdy domaga się tego konieczność, między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu.

Główne zagadnienie sporne dla Kościoła Katolickiego dotyczące przychylenia się do tej prośby, dotyczyło kwestii związanej z ważnością Eucharystii, sprawowanej przy użyciu Anafory Addaja i Mariego, jednej z trzech Anafor używanych tradycyjnie przez Asyryjski Kościół Wschodu[4].

Ta jedyna w swoim rodzaju Anafora musiała mieć swój początek w Mezopotamii, prawdopodobnie w regionie Edessy. Nie ma mocnego dowodu na datowanie jej ostatecznej redakcji: niektórzy uczeni umiejscawiają ją na około 200. rok, inni na początek III wieku, dla innych Anafora ta została ostatecznie zredagowana w ciągu III wieku. Asyryjski Kościół Wschodu wysoko ceni tę Anaforę jako istotny element dziedzictwa apostolskiego, które otrzymał od Addaja i Mariego, których czci się jako dwóch spośród siedemdziesięciu dwóch uczniów Chrystusa i jako misjonarzy-założycieli tego Kościoła. Jednak ta Anafora, przejmowana z zachowanych najstarszych kodeksów i używana w nieprzerwanej tradycji liturgicznej Asyryjskiego Kościoła Wschodu, nie zawiera spójnego opisu ustanowienia[5]. Przez wiele lat uczeni dyskutowali nad tym, która wersja Anafory Addaja i Mariego mogłaby by być uznana za oryginalną. Niektórzy uczeni wysuwali argumenty, że oryginalna formuła Anafory Addaja i Mariego była dłuższa i zawierała opowiadanie o ustanowieniu. Inni uczeni są przekonani, że Anafora Addaja i Mariego nie zawierała spójnego opisu ustanowienia oraz że wskutek tego jej krótka wersja jest oryginalna. Obecnie większość uczonych dowodzi, że jest wielce prawdopodobne, iż druga hipoteza jest prawdziwa. W każdym razie ta kwestia historyczna nie może być rozwiązana w sposób absolutnie pewny ze względu na nikłość lub brak współczesnych źródeł. A zatem, ważność Eucharystii sprawowanej przy użyciu Anafory Addaja i Mariego nie powinna opierać się na historycznych, ale na doktrynalnych argumentach.

Kościół Katolicki uważa słowa ustanowienia jako istotną część Anafory lub Modlitwy eucharystycznej. Sobór Florencki ogłosił: „Formą sakramentu są słowa Zbawiciela, którymi dokonał On tego Sakramentu. Kapłan bowiem przemawia w imieniu Chrystusa, gdy ten Sakrament sprawuje. Albowiem mocą samych słów substancja chleba w ciało Chrystusowe, a substancja wina w krew się przemieniają” (H.Denzinger, Enchiridion symbolorum, nr 1321)[6]. Tenże sam Sobór Florencki scharakteryzował słowa ustanowienia jako „forma słów [forma verborum], jakich święty Kościół rzymski zawsze tradycyjnie używał [semper uti consuevit] w konsekracji ciała i krwi Pańskiej” (H.Denzinger, Enchiridion symbolorum, nr 1352)[7] bez uszczerbku dla możliwości pewnej zmiany w ich artykulacji dokonywanej przez Kościół. Chociaż Kościół nie posiada żadnej władzy co do istoty sakramentów, to posiada upoważnienie do określenia ich konkretnego kształtu, odnosząc się zarówno do znaku sakramentalnego (materia), jak i słów ich udzielania (forma) (por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 669[8]). Stąd pojawia się kwestia doktrynalna dotycząca ważności Anafory Addaja i Mariego, gdy używana jest w wersji krótszej, bez spójnego opisu ustanowienia. Czy słowa udzielania (forma) odpowiadają warunkom ważności jako wymagane przez Kościół Katolicki? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy wziąć pod uwagę trzy główne argumenty.

Po pierwsze, Anafora Addaja i Mariego jest jedną z najbardziej starożytnych Modlitw eucharystycznych, pochodzącą z czasów pierwotnego Kościoła i pierwszych przepisów liturgicznych. Ułożono ją i posługiwano się nią z wyraźną intencją sprawowania Eucharystii w pełnej ciągłości z Ostatnią Wieczerzą, w posłuszeństwie nakazowi Pana i zgodnie z intencją Kościoła. Brak spójnego opisu ustanowienia rzeczywiście stanowi wyjątek w porównaniu z bizantyjską i rzymską tradycją, rozwiniętą w IV i V wieku. Ten wyjątek jednak być może zaistniał ze względu na pochodzenie tej Anafory i późniejsze odizolowanie się Asyryjskiego Kościoła Wschodu od reszty chrześcijaństwa. Ważność Anafory Addaja i Mariego w rzeczywistości nigdy nie była oficjalnie kwestionowana.

Asyryjski Kościół Wschodu posługuje się także dwiema innymi Anaforami eucharystycznymi, które są o kilka stuleci późniejsze: Anafora Nestoriusza, przewidziana na pięć liturgicznych okazji w ciągu roku i Anafora Teodora z Mopsuestii, używana od początku roku liturgicznego aż do Niedzieli Palmowej przez około szesnaście tygodni. Natomiast Anafora Addaja i Mariego jest używana przez najdłuższy i najważniejszy okres roku liturgicznego, który trwa od Niedzieli Palmowej aż do końca roku liturgicznego i obejmuje ona około 200 dni. Co więcej, posługiwanie się tymi Anaforami nie jest swobodne tak jak to ma miejsce w tradycji łacińskiej, ale określone przez kalendarz liturgiczny. W swoim zmyśle wiary Asyryjski Kościół Wschodu zawsze był przekonany o ważnym sprawowaniu Eucharystii i tym samym wykonywaniu w pełni tego, o co Jezus Chrystus prosił uczniów, aby czynili. Kościół ten wyraża swój zmysł wiary już to posługując się Anaforą Teodora z Mopsuestii, już to Anaforą Nestoriusza, już to Anaforą Addaja i Mariego, niezależnie od faktu, że dwie pierwsze Anafory, późniejszego pochodzenia, zawierają opowiadanie o ustanowieniu. Należy dodać, że z okresu istnienia katolickiego Patriarchatu za Patriarchy Sulaka (1551-1662) nie istnieje żaden dokument, który by dowodził, że Kościół rzymski domagał się wstawienia opisu ustanowienia do Anafory Addaja i Mariego.

Asyryjski Kościół Wschodu praktykuje także tak zwany sakrament lub misterium (Rasà) Świętego Zakwasu. Od czasów niepamiętnych tradycja asyryjska przekazuje, że z chleba, który Jezus wziął w swoje ręce i błogosławił, połamał i dał swoim uczniom, dał On dwie części św. Janowi. Jezus poprosił św. Jana, aby spożył jedną część, a drugą pieczołowicie zachował. Po śmierci Jezusa, św. Jan zamoczył ów kawałek chleba we krwi, która wypłynęła z boku Jezusa. Odtąd temu konsekrowanemu chlebowi, zamoczonemu we krwi Jezusa, została nadana nazwa „Święty Zakwas”. Aż do dnia dzisiejszego Święty Zakwas jest przechowywany i odnawiany co roku w Asyryjskim Kościele Wschodu. Biskup Kościoła lokalnego odnawia go każdego roku w Wielki Czwartek, mieszając pozostałości starego Zakwasu z nowym. Ten ostatni jest rozdzielany do wszystkich parafii w diecezji tego biskupa, aby był używany w ciągu całego roku przy każdym chlebie, specjalnie przygotowywanym przez kapłana przed Eucharystią. Żadnemu kapłanowi nie wolno sprawować Eucharystii przy użyciu chleba bez Świętego Zakwasu. Ta tradycja sakramentu czy misterium Świętego Zakwasu, który poprzedza aktualne sprawowanie Eucharystii, winna być z pewnością postrzegana jako widzialny znak historycznej i symbolicznej ciągłości między obecną celebracją Eucharystii i ustanowieniem Eucharystii przez Jezusa.

Po drugie, Kościół Katolicki uznaje Asyryjski Kościół Wschodu jako prawdziwy Kościół partykularny, zbudowany na ortodoksyjnej wierze i sukcesji apostolskiej. Asyryjski Kościół Wschodu zachował także w pełni eucharystyczną wiarę w obecność naszego Pana pod postaciami chleba i wina oraz w ofiarniczy charakter Eucharystii. W Asyryjskim Kościele Wschodu, chociaż nie jest on w pełnej jedności z Kościołem Katolickim, można znaleźć „prawdziwe sakramenty, szczególnie zaś, na mocy sukcesji apostolskiej, kapłaństwo i Eucharystię, dzięki którym są dotąd z nami złączone najściślejszym węzłem” (Dekret o Ekumenizmie Unitatis redintegratio, 15).

Wreszcie należy zauważyć, że wschodnie i zachodnie Anafory eucharystyczne, chociaż wyrażają to samo misterium, to mają różne tradycje teologiczne, obrzędowe i językowe. Słowa ustanowienia Eucharystii są rzeczywiście obecne w Anaforze Addaja i Mariego, nie na sposób spójny, ad litteram, ale raczej na sposób rozsiany i euchologiczny, to jest połączony w jedną całość z kolejnymi modlitwami dziękczynienia, wysławiania i wstawiennictwa. Wszystkie te elementy konstytuują „quasi-narracyjne” ustanowienie Eucharystii. W centralnej części tej Anafory, wraz z epiklezą, dokonuje się wyraźnego odniesienia do eucharystycznego Ciała i Krwi Jezusa Chrystusa („O Panie, Ty przez różnorakie i niewysłowione Twoje łaski, racz uczynić dobrą i miłą pamięć o wszystkich prawych i sprawiedliwych ojcach, którzy podobali się Tobie, we wspomnieniu Ciała i Krwi Chrystusa Twego, które ofiarujemy Tobie na Twoim czystym i świętym ołtarzu, jak Ty nas pouczyłeś”), do ożywiającego misterium męki Jezusa, śmierci i zmartwychwstania, które jest obecnie wspominane i sprawowane („aby wszyscy mieszkańcy ziemi mogli Cię poznać (...) I my także, o mój Panie, Twoi słudzy niegodni, słabi i ubodzy, którzy zgromadzeni jesteśmy i stoimy przed Tobą dzięki tradycji przykładu, który jest od Ciebie, radośni i oddający chwałę, i wysławiający to wielkie wzbudzające bojaźń misterium męki, śmierci i zmartwychwstania naszego Pana Jezusa Chrystusa”), do eucharystycznej Ofiary na odpuszczenie grzechów, do wymiaru eschatologicznego celebracji eucharystycznej i do nakazu Pana „To czyńcie na Moją pamiątkę” („I niech Twój Duch Święty przyjdzie, o mój Panie, i niech spocznie na tej Ofierze sług Twoich, i niech pobłogosławi ją, i uświęci, aby była ona dla nas na darowanie grzechów, wybaczenie niedoskonałości, i ku wielkiej nadziei powstania z martwych i ku nowemu życiu w Królestwie niebieskim, ze wszystkimi, którzy podobali się Tobie”). A zatem, słów ustanowienia nie brakuje w Anaforze Addaja i Mariego, ale są one wyraźnie wzmiankowane w rozsianej formie, od początku do końca, w najważniejszych fragmentach Anafory. Jest także jasne, że wyżej zacytowane fragmenty wyrażają pełne przekonanie o wspominaniu misterium paschalnego Chrystusa, uobecniając je w dobitny sposób; to znaczy, że intencja jest taka, żeby w praktyce wykonać dokładnie to, co Chrystus ustanowił swoimi słowami i gestami przy ustanawianiu Eucharystii.

Podjęto długie i skrupulatne studium nad Anaforą Addaja i Mariego z perspektywy teologicznej, liturgicznej i historycznej, w wyniku którego Kongregacja Nauki Wiary 17 stycznia 2001 roku wyciągnęła wniosek, że ta Anafora może być uznana za ważną. Papież Jan Paweł II następnie zatwierdził tę decyzję.

Kościół Katolicki ustala specjalne przepisy dotyczące sytuacji konieczności duszpasterskiej, takiej, z jaką mają do czynienia Asyryjski Kościół Wschodu i Kościół Chaldejski. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich w kan. 671 § 2 i § 3 stanowi: „Jeśli domaga się tego konieczność lub zaleca pożytek duchowy i jeśli nie zachodzi niebezpieczeństwo błędu czy indyferentyzmu, wolno chrześcijanom katolikom, dla których fizycznie lub moralnie jest niemożliwe udanie się do katolickiego szafarza, przyjąć sakramenty pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od szafarzy akatolickich tych Kościołów, w których są ważne wymienione sakramenty. Także szafarze katoliccy godziwie udzielają sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych chrześcijanom wschodnim, nie mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, gdy sami o nie proszą i są odpowiednio przygotowani. Odnosi się to także do chrześcijan innych Kościołów”[9]. Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu, nr 123 i 125 podaje te same przepisy[10].

Te ustalenia prawne katolickich Kościołów wschodnich i Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu mogą być na przyszłość stosowane między Kościołem Chaldejskim i Asyryjskim Kościołem Wschodu. Gdy domaga się tego konieczność, wiernym asyryjskim zezwala się na przyjmowanie Komunii świętej podczas sprawowania Świętej Eucharystii w Kościele Chaldejskim; w ten sam sposób, wiernym Kościoła Chaldejskiego, dla których niemożliwy jest fizyczny lub moralny dostęp do szafarza katolickiego, zezwala się na przyjęcie Komunii świętej podczas Świętej Eucharystii sprawowanej w Asyryjskim Kościele Wschodu. W obydwu wypadkach szafarze Asyryjskiego Kościoła Wschodu winni nadal sprawować Świętą Eucharystię zgodnie z przepisami liturgicznymi i zwyczajami swojej własnej tradycji, zwłaszcza tych dotyczących posługiwania się Anaforą Addaja i Mariego (por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 674 § 2[11]).

Gdy wierni Kościoła Chaldejskiego uczestniczą w sprawowaniu Eucharystii Asyryjskiego Kościoła Wschodu, wówczas szafarza tego Kościoła uprzejmie uprasza się o dodanie słów ustanowienia do Anafory Addaja i Mariego. Taka możliwość istnieje w Asyryjskim Kościele Wschodu. W istocie bowiem Święty Synod Asyryjskiego Kościoła Wschodu, zgromadzony w 1978 roku w Bagdadzie stworzył szafarzom Asyryjskiego Kościoła Wschodu możliwość wypowiadania słów ustanowienia w Anaforze Addaja i Mariego. Chociaż ta możliwość nie wpływa na ważność Anafory Addaja i Mariego, to mogłaby ona być stosowna zwłaszcza z liturgicznego, a także ekumenicznego punktu widzenia. Z liturgicznego punktu widzenia mogłaby ona przysłużyć się jako pomoc ku temu, aby dostosować obecne używanie Anafory Addaja i Mariego do zakresu, w jakim powszechnie używa się każdej Modlitwy eucharystycznej, tak na chrześcijańskim Wschodzie, jak i na chrześcijańskim Zachodzie. Z ekumenicznego punktu widzenia, mogłaby ona być właściwym wyrażeniem braterskiego szacunku dla członków Kościołów, którzy przyjmują Komunię świętą w Asyryjskim Kościele Wschodu oraz tych, którzy się nią posługują, zgodnie z teologiczną i kanoniczną tradycją swojego własnego Kościoła, aby usłyszeć wypowiadanie słów ustanowienia w każdej Modlitwie eucharystycznej.

Należy zauważyć, że niniejsze uwagi dotyczące posługiwania się Anaforą Addaja i Mariego oraz wskazania dotyczące dopuszczania do Eucharystii dotyczą wyłącznie dopuszczania do Eucharystii między Asyryjskim Kościołem Wschodu i Kościołem Chaldejskim. Anafora Addaja i Mariego należy do dziedzictwa liturgicznego i eklezjalnej tożsamości Asyryjskiego Kościoła Wschodu od czasów niepamiętnych i taką powinna ta Anafora pozostać. Asyryjski Kościół Wschodu pielęgnował i przekazywał z powagą tę Anaforę przez wieki, unikając w jej odmawianiu wszelkiej zmiany i adaptacji, dalekiej od szacunku dla jej czcigodnego pochodzenia, związanego według tradycji z czasami apostolskimi. Ponieważ każdy Kościół partykularny sprawuje sakramenty zgodnie ze swoimi własnymi tradycjami, zasadami i normami, byłoby to z liturgicznego punktu widzenia nieodpowiednie, aby przenosić pewne specyficzne elementy jednej tradycji liturgicznej do drugiej tradycji liturgicznej. Tradycje liturgiczne w rzeczywistości są jak języki, mające swoje specyficzne słownictwo i gramatykę; istotne elementy z jednej tradycji liturgicznej nie mogą być przenoszone do innej bez przejęcia specyfiki tej pierwszej tradycji i szkody dla spójności tej drugiej.

Niniejsze Wskazania zostały przekazane zarówno do Jego Świątobliwości Mar Dinkhi IV, Patriarchy Asyryjskiego Kościoła Wschodu, jak i do Wielce Błogosławionego Mar Raphaëla I Bidawida, Patriarchy Kościoła Chaldejskiego. Ogłoszenie tych ustaleń między Asyryjskim Kościołem Wschodu i Kościołem Chaldejskim należy do kompetencji obydwu Kościołów partykularnych i ich odpowiednich organów władzy (por. kan. 670 § 1; kan. 671 § 4-5 [12]). Biorąc pod uwagę konkretne okoliczności i warunki, obydwa Kościoły będą musiały ustanowić szczegółowe procedury i zapewnić odpowiednie środki duszpasterskie do wywiązania się z tych ustaleń.

Te ustalenia dotyczące dopuszczania do Eucharystii w sytuacjach konieczności duszpasterskiej nie powinny być utożsamiane z pełną jednością eucharystyczną między Kościołem Chaldejskimi Asyryjskim Kościołem Wschodu. Chociaż obydwa te Kościoły partykularne znajdują się w ścisłych, wzajemnych relacjach w kwestii wiary i życia sakramentalnego, to nie są jeszcze ze sobą w pełnej jedności. Wciąż zmierzają one, z nadzieją i odwagą, do tego błogosławionego dnia, kiedy zostanie osiągnięta pełna i widzialna jedność, i kiedy będzie możliwe sprawowanie w pokoju, razem, Świętej Eucharystii Pana, jak to napisał Papież Jan Paweł II w Encyklice Ut unum sint: „Od tej podstawowej, ale cząstkowej jedności należy teraz przejść do niezbędnej i wystarczającej jedności widzialnej, wpisanej w konkretną rzeczywistość, aby Kościoły naprawdę stały się znakiem owej pełnej komunii w jednym, świętym, katolickim i apostolskim Kościele, która wyrazi się we wspólnym sprawowaniu Eucharystii” (nr 78).

[1]W oryginalnym tekście angielskim użyte jest tu sformułowanie “the Institution Narrative” (dosł. ustanowienie narracyjne). Chodzi tu o narracyjny opis ustanowienia Eucharystii, czyli opowiadanie o ustanowieniu Eucharystii, zawierające wprost słowa Chrystusa: „To jest Ciało Moje”, „To jest Krew Moja”.(Przypis tłumacza)

[2]The Pontifical Council for Promoting Christian Unity, Information Service, 88 (1995/I), p.2-3.

[3]Polski tekst Wspólnej deklaracji chrystologicznej Koscioła katolickiego i Asyryjskiego Kościoła Wschodu znajduje się m.in. w: J.Kulisz SJ, A.Mostowska Baliszewska, Spór o Jezusa Chrystusa w ciągu dziejów, Bellona, Warszawa 1998, s.172-175; Ut unum. Dokumenty Kościoła katolickiego na temat ekumenizmu 1982-1998, red. S.C.Napiórkowski OFMConv, K.Leśniewski, J.Leśniewska Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000, nry 689-691, s.360-362. (Przypis tłumacza)

[4]Por. A.Gelston, The Eucharistic Prayer of Addai and Mari, Claredon Press, Oxford, 1992, s.48.

[5]W oryginalnym tekście angielskim użyte jest tu sformułowanie “a coherent Institution Narrative” (koherentne ustanowienie narracyjne). Chodzi tu o narracyjny opis ustanowienia Eucharystii, czyli opowiadanie o ustanowieniu Eucharystii, zawierające wprost słowa Chrystusa: „To jest Ciało Moje”, „To jest Krew Moja”.(Przypis tłumacza)

[6]Polski tekst cytowanych w niniejszym dokumencie orzeczeń Soboru Florenckiego znajduje się m.in. w:: Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, oprac. S.Głowa SJ, I.Bieda SJ, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1997, VII,285. Tekst polski wraz z ormiańskim i łacińskim znajduje się w: Dokumenty Soborów powszechnych, oprac. A.Baron, H.Pietras SJ, WAM, Kraków 2003, t.III, s.516-517. (Przypis tłumacza)

[7]Por. Breviarium fidei, VII,287. Tekst polski wraz z ormiańskim i łacińskim znajduje się w: Dokumenty Soborów powszechnych, t.III, s. 614-615.(Przypis tłumacza)

[8]Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 669, Gaudium, Lublin 2001: „Ponieważ sakramenty są te same dla całego Kościoła i należą do depozytu wiary, tylko do najwyższej władzy kościelnej należy zatwierdzanie lub określanie wymogów do ich ważności”.Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallotinum, Poznań 1984, kan. 841.

[9] Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 844 § 2-3. (Przypis tłumacza)

[10]Polskie tłumaczenie Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu znajduje się m.in. w: Ut unum, nry 65-282, s.30-101. (Przypis tłumacza)

[11]Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 674 § 2: „Szafarz powinien sprawować sakramenty według przepisów liturgicznych własnego Kościoła sui iuris, jeśli prawo inaczej nie stanowi albo nie otrzymał specjalnych uprawnień od Stolicy Apostolskiej”. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, 846 § 2: „Szafarz powinien udzielać sakramentów według własnego obrządku”. (Przypis tłumacza)

[12]Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 670 § 1: „Katolicy dla słusznej przyczyny mogą być obecni podczas sprawowania kultu Bożego przez innych chrześcijan, a także uczestniczyć w nim, z zachowaniem tego, co, stosownie do stopnia wspólnoty z Kościołem katolickim, postanowił biskup eparchialny lub wyższa władza”. Kan. 671 § 4-5: „Jeśli zaś istnieje niebezpieczeństwo śmierci albo przynagla inna poważna konieczność, albo, zdaniem biskupa eparchialnego, Synodu Biskupów Kościoła patriarchalnego lub Rady Hierarchów, szafarze katoliccy mogą godziwie udzielać wymienionych sakramentów [pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych] także pozostałym chrześcijanom, nie mającym pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, którzy nie mogą się udać do szafarza swojej wspólnoty kościelnej i sami o nie proszą, jeśli odnośnie do tych sakramentów wyrażają wiarę zgodną z Kościołem katolickim i są odpowiednio przygotowani. W wypadkach, o których mowa w § 2, 3 i 4, normy prawa partykularnego nie mogą być stosowane bez konsultacji z kompetentną władzą przynajmniej zainteresowanego Kościoła lokalnego lub Wspólnoty kościelnej akatolickiej”. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 844 § 4-5. (Przypis tłumacza)

Creation date : 2007.03.20 • 12:47
Last update : 2024.03.05 • 00:51
Category : O sakramentach
Page read 10722 times