Uwaga! Niniejszy artyku� ukaza� si� w: „Przegl�d Powszechny” 4/1016:2006 s.29-44.

Marek Blaza SJ

Nadzieja dnia sobotniego

We wschodnim chrze�cija�stwie sobota jako dzie� liturgiczny zajmuje szczeg�lne miejsce. Chocia� ust�puje ona niedzieli jako dniowi po�wi�conemu wydarzeniu zmartwychwstania Chrystusa, to jednak nie jest te� zaliczana do dni powszednich. Ju� bowiem w Ko�ciele pierwotnym na Wschodzie mia�a ona charakter wspomnienia stworzenia �wiata i odpoczynku Boga po dziele stworzenia (Rdz 1,1-2,3). W tym kontek�cie lepiej mo�na zrozumie� przepisy zawarte w Kanonach Apostolskich[1] (kan. 64), kt�re zakazuj� po�ci� w sobot�, z wyj�tkiem Wielkiej Soboty[2]. Prawdopodobnie zakaz ten by� w�wczas skierowany przeciwko gnostykom, kt�rzy na znak �a�oby po�cili w ka�d� sobot�, poniewa� dzie� ten wed�ug ich nauki wie�czy� dzie�o stworzenia materii, b�d�cej z�� ze swej natury[3]. Natomiast w Wielk� Sobot� Kanony Apostolskie nakazywa�y post, poniewa� w tym dniu cia�o Jezusa le�a�o martwe w grobie, a ponadto sam Pan mia� nakaza� po�ci� w tym dniu (por. Mk 2,20; �k 5,35)[4].

R�wnie� kilka wiek�w p�niej hierarchowie wschodni uczestnicz�cy w Synodzie Trulla�skim[5] (691-692) narzekali, i� mieszka�cy miasta Rzymu poszcz� w soboty Wielkiego Postu wbrew przekazanemu porz�dkowi ko�cielnemu (kan. 55)[6]. Jednak�e ju� w nast�pnym orzeczeniu uczestnicy tego� synodu wyrazili swoje niezadowolenie z faktu, i� w Armenii w soboty i niedziele Wielkiego Postu niekt�rzy wierni o�mielaj� si� je�� ser i jajka, podczas gdy w tych dniach nie powinno si� spo�ywa� tego rodzaju potraw, podobnie jak i wszystkiego, co jest zabijane (kan. 56)[7]. Te dwa powy�sze orzeczenia, zdaj�ce si� wzajemnie wyklucza�, mog� wskazywa�, i� ju� wtedy w Ko�ciele bizantyjskim w soboty i niedziele Wielkiego Postu obowi�zywa� jedynie post jako�ciowy, polegaj�cy na wstrzemi�liwo�ci od pokarm�w mi�snych, ryb i nabia�u. Natomiast w pozosta�e dni Wielkiego Postu obowi�zywa� ponadto post ilo�ciowy, polegaj�cy na tym, i� wierny spo�ywa� tylko jeden postny posi�ek w ci�gu dnia, w godzinach wieczornych. Tego rodzaju post jest nadal praktykowany w Ko�ciele prawos�awnym[8].

Synod Trulla�ski postanowi� tak�e, i� ka�dego dnia Wielkiego Postu, opr�cz soboty i niedzieli i �wi�tego dnia Zwiastowania Pa�skiego, nie sprawuje si� innej Liturgii, jak tylko Liturgi� Uprzednio Po�wi�conych Dar�w[9]. A to oznacza, i� w tradycji bizantyjskiej w soboty Wielkiego Postu, podobnie jak w niedziele, sprawuje si� Eucharysti� w przeciwie�stwie do pozosta�ych dni tego okresu liturgicznego. A zatem takie wyr�nienie sob�t w okresie przygotowawczym do Wielkanocy wskazuje, i� maj� one swoje specjalne znaczenie i przes�anie, kt�re mo�e by� pomocne i po�yteczne w przygotowaniu do �wi�ta Zmartwychwstania Pa�skiego dla chrze�cijan tradycji zar�wno wschodniej, jak i zachodniej.

Soboty Przedpo�cia

Na pocz�tku niniejszej refleksji nale�y zaznaczy�, i� w tradycji bizantyjskiej wszystkie soboty w ci�gu roku liturgicznego w ramach Eucharystii posiadaj� sw�j niezale�ny od niedziel i pozosta�ych dni powszednich cykl czyta�. Z drugiej strony sama ich tematyka niejednokrotnie koresponduje ze S�owem Bo�ym czytanym w nast�puj�c� po danej sobocie niedziel�. Ten zwi�zek mo�na zauwa�y� ju� w pierwszym okresie liturgicznym przygotowuj�cym do Wielkanocy, zwanym Przedpo�ciem.

W sobot� poprzedzaj�c� pierwsz� niedziel� Przedpo�cia, zwan� Niedziel� o Celniku i Faryzeuszu[10] (�k 18,10-14), pierwsze czytanie (tzw. Aposto�)[11], wyj�te z 2. listu �w. Paw�a doTymoteusza (2,11-19) ju� stanowi swego rodzaju rozwa�anie i przygotowanie do �wi�ta Zmartwychwstania Pa�skiego. Zawiera ono bowiem fragment staro�ytnego hymnu z liturgii chrzcielnej, kt�ra �ci�le jest przecie� zwi�zana z Wielkanoc�. S�owa tego hymnu m�wi� mi�dzy innymi o uczestnictwie ochrzczonych w �mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa: Je�eli bowiem z Nim wsp�umarli�my, z Nim tak�e �y� b�dziemy (2 Tm 2,11). Dalej autor listu przestrzega Tymoteusza, aby ten unika� gadaniny, kt�ra prowadzi do bezbo�no�ci. Odwo�uje si� przy tym do nauki Hymejanosa i Filetosa, kt�rzy odst�pili od prawdy, m�wi�c, �e zmartwychwstanie ju� nast�pi�o, i wywracaj� wiar� niekt�rych (2 Tm 2,18). W kontek�cie liturgicznym to czytanie zdaje si� przypomina� s�uchaczom, i� zmartwychwstanie jeszcze nie nast�pi�o, a wiernych czeka d�uga, wielkopostna droga do przebycia, aby to wydarzenie mog�o si� zi�ci�. Z kolei Ewangelia tej soboty (�k 18,2-8) to fragment poprzedzaj�cy Ewangeli� niedzieln� (�k 18,10-14). Oba te fragmenty ��czy jednak ten sam temat: ukazanie r�nych postaw podzas modlitwy. O ile bowiem w niedzielnej Ewangelii Jezus opowiada s�uchaczom przypowie�� o celniku i faryzeuszu, chwal�c postaw� celnika i gani�c spos�b modlitwy faryzeusza, o tyle w sobotniej Ewangelii Jezus opowiada przypowie�� o natr�tnej wdowie i s�dzi, kt�ry Boga si� nie ba� i z lud�mi si� nie liczy�. Ewangelia ta w swojej tre�ci tchnie nadziej�. Podkre�la ona bowiem znaczenie i moc modlitwy w �yciu chrze�cijanina: A B�g, czy� nie we�mie w obron� swoich wybranych, kt�rzy dniem i noc� wo�aj� do Niego, i czy b�dzie zwleka� w ich sprawie? Powiadam wam, �e pr�dko we�mie ich w obron� (�k 18,7-8a). Z drugiej strony Jezus wzywa do wzrostu wiary w kontek�cie wy�ej wypowiedzianych s��w: Czy jednak Syn Cz�owieczy znajdzie wiar� na ziemi, gdy przyjdzie? (�k 18,8b).

W sobot� poprzedzaj�c� Niedziel� o Synu Marnotrawnym (�k 15,11-32), pierwsze czytanie (2 Tm 3,1-9) stanowi zapowied� wielkiego odst�pstwa. Ludzie b�d� mi�owa� bardziej rozkosze ni� Boga. B�d� okazywa� poz�r pobo�no�ci, ale wyrzekn� si� jej mocy. I od takich stro�! (2 Tm 3,4b-5) – nakazuje autor listu Tymoteuszowi. Natomiast w Ewangelii (�k 20,45-21,4) Jezus zestawia ze sob� dwie odmienne postawy: uczonych w Pi�mie, kt�rych ka�e si� strzec, bo objadaj� oni domy wd�w i dla pozoru d�ugo si� modl� (�k 20,47a) oraz ubogiej wdowy, kt�ra wrzuci�a do skarbony wi�cej ni� inni, bo wrzuci�a wszystko, co mia�a na utrzymanie (�k 21,4). Mo�na zatem zauwa�y�, i� czytania tej soboty stanowi� zach�t� do odwr�cenia si� od z�ego post�powania i przyj�cia postawy prostoty serca, czemu s�u�y� winien przede wszystkim okres Wielkiego Postu.

Kolejna sobota Przedpo�cia, zwana Sobot� Mi�sopustn�[12], jest w tradycji bizantyjskiej jednym z dni liturgicznych po�wi�conych zmar�ym, zw�aszcza tym, kt�rzy odeszli w spos�b nag�y i bez zewn�trznego okazania skruchy[13]. Dlatego te� w ramach Eucharystii czytane s� dwa Aposto�y i dwie Ewangelie: z dnia i o zmar�ych. I tak, pierwsze czytania z dnia (1Kor 10,23-28) przypomina mi�dzy innymi o tym, i� wszystko wolno, ale nie wszystko przynosi korzy��. Wszystko wolno, ale nie wszystko buduje. Niech nikt nie szuka w�asnego dobra, lecz dobra bli�niego (1Kor 10,23-24). Z kolei czytanie po�wi�cone zmar�ym (1Tes 4,13-17) m�wi o nadziei zmartwychwstania i zbawienia dla wszystkich wiernych zmar�ych: Je�li bowiem wierzymy, �e Jezus istotnie umar� i zmartwychwsta�, to r�wnie� tych, kt�rzy umarli w Jezusie, B�g wyprowadzi wraz z Nim (1Tes 4,14). Natomiast Ewangelia z dnia (�k 21,8-9.25-27.33-36) m�wi o drugim przyj�ciu Chrystusa i odpowiednim do niego przygotowaniu, a w Ewangelii po�wi�conej zmar�ym (J 5,24-30) Jezus przypomina, i� kto s�ucha s�owa mego i wierzy w Tego, kt�ry Mnie pos�a�, ma �ycie wieczne i nie idzie pod s�d, lecz ze �mierci przeszed� do �ycia. (...) Nadchodzi bowiem godzina, kiedy wszyscy, co s� w grobach, us�ysz� g�os Jego: i ci, kt�rzy pe�nili dobre czyny, p�jd� na zmartwychwstanie do �ycia; ci, kt�rzy pe�nili z�e czyny – na zmartwychwstanie do pot�pienia (J 5,24.28-29). R�wnie� teksty liturgiczne tego dnia przypominaj� o grzesznym upadku cz�owieka i o Chrystusie, kt�ry przywraca ludziom ich pierwotne pi�kno. W jednym z hymn�w jutrzni wierni wo�aj�: Niegdy� z niczego stworzy�e� mnie i obdarzy�e� boskim swoim obrazem, a za przekroczenie przykazania znowu zwr�ci�e� mnie do ziemi, z jakiej by�em wzi�ty. Pozw�l mi powr�ci� do dawnej chwa�y na Twoje podobie�stwo[14]. A zatem w tym dniu Ko�ci� wschodni nie tylko modli si� za zmar�ych, ale tak�e wzywa �yj�cych do wype�niania przykaza� i okazania skruchy w obliczu �mierci, kt�ra mo�e przyj�� znienacka.

W Sobot� Seropustn� r�wnie� czytane s� dwa Aposto�y i dwie Ewangelie, poniewa� w tym dniu opr�cz czyta� z dnia czytane s� fragmenty z Pisma �wi�tego z powodu przypadaj�cego wspomnienia wszystkich chrze�cijan, kt�rzy poprzez swoje praktyki postne dost�pili zbawienia. I tak, pierwsze czytanie z dnia (Rz 14,19-23;16,25-27[15]) traktuje ju� o po�cie: Dobr� jest rzecz� nie je�� mi�sa i nie pi� wina, i nie czyni� niczego, co twego brata razi, gorszy albo os�ania (Rz 14,21). Pierwsze czytanie ku czci poszcz�cym (Ga 5,22-6,2) przypomina najpierw, i� ci, kt�rzy nale�� do Chrystusa Jezusa, ukrzy�owali cia�o swoje z jego nami�tno�ciami i po��daniami. (...) A gdyby komu� przydarzy� si� upadek, wy, kt�rzy pozostajecie pod dzia�aniem Ducha, w duchu �agodno�ci sprowad�cie takiego na w�a�ciw� drog�. Bacz jednak, aby� i ty nie uleg� pokusie. Jeden drugiego brzemiona no�cie i tak wype�niajcie prawo Chrystusowe (Ga 5,23;6,1-2). Z kolei Ewangelia po�wi�cona ascetom (Mt 11,27-30) stanowi wezwanie do podj�cia codziennego trudu. Natomiast Ewangelia z dnia (Mt 6,1-13) poucza, jakie postawy powinny charakteryzowa� chrze�cijan prze�ywajacych okres Wielkiego Postu. Nale�y wystrzega� si� wype�niania dobrych uczynk�w, w tym ja�mu�ny, aby pokaza� si� przed lud�mi. R�wnie� modlitwa ma by� daleka od ob�udy i gadatliwo�ci. W tym kontek�cie Jezus przekazuje tak�e swoim uczniom Modlitw� Pa�sk�. W dniu nast�pnym, tzn. w Niedziel� o Przebaczeniu Win, zwan� te� Niedziel� Seropustn�, odczytywany jest niejako ci�g dalszy sobotniego fragmentu, traktuj�cy o przebaczeniu win i po�cie (Mt 6,14-21). W tym te� dniu nieszporami rozpoczyna si� Wielki Post.

Soboty Wielkiego Postu

Przed podj�ciem refleksji nad przes�aniem teologicznym sob�t Wielkiego Postu w tradycji bizantyjskiej, warto najpierw zwr�ci� uwag� na tre�� Ewangelii czytanych podczas Eucharystii w dni powszednie dw�ch ostatnich tygodni Przedpo�cia. I tak, w tygodniu mi�sopustnym podczas Eucharystii czytane s� fragmenty Ewangelii wed�ug �w. Marka, opisuj�ce wydarzenia od wjazdu Jezusa do Jerozolimy a� do Jego �mierci (Mk 11,1-11; 14,10-15,25.33-41). Podobny opis, tym razem wyj�ty z Ewangelii wed�ug �w. �ukasza (�k 19,29-40; 22,7-42.45; 23,1-34.44-56) czytany jest w poniedzia�ek, wtorek i czwartek tygodnia seropustnego[16] podczas Eucharystii. Ten jednak opis ko�czy si� na z�o�eniu Jezusa do grobu. A zatem opisy zawarte w Ewangeliach czytanych w dw�ch ostatnich tygodniach Przedpo�cia urywaj� si� na wydarzeniach Wielkiej Soboty. Aby mo�na by�o kontynuowa� �w opis i przej�� do rado�ci zmartwychwstania Chrystusa, trzeba przej�� przez trudn� drog� Wielkiego Postu. Kto nie podejmie tego trudu, ten poza gr�b Wielkiej Soboty nie wyjdzie. Z drugiej strony dynamika Ewangelii czytanych pod koniec Przedpo�cia zdaje si� wskazywa�, i� ca�y Wielki Post mo�na traktowa� jak Wielk� Sobot�, cielesne spoczywanie w grobie i duchowe przebywanie w otch�ani zwi�zane z oczekiwaniem na moment, kiedy to sam B�g da ka�demu wierz�cemu dar �ycia wiecznego dzi�ki zmartwychwstaniu Chrystusa.

We wszystkie soboty Wielkiego Postu czytane s� dwa Aposto�y i dwie Ewangelie: z dnia oraz z okazji wspomnienia, kt�re na dan� sobot� tego okresu przypada. 1. czytanie z dnia wyj�te jest zawsze z Listu do Hebrajczyk�w, kt�ry traktuje o historii zbawienia, obietnicy i wierze, zw�aszcza w to, co ma nadej��[17]. Co wi�cej, lektura tego listu odczytywana podczas sobotnich Eucharystii w Wielkim Po�cie przypomina o drugim przyj�ciu Chrystusa i potrzebie przygotowania si� na t� chwil�. �w temat zdaje si� nawi�zywa� do rozumienia �wi�ta Zmartwychwstania, a przez to ka�dej niedzieli jako dnia �smego, kt�ry ma charakter eschatologiczny[18]. Dlatego te� mo�na dopatrywa� si� pewnego podobie�stwa mi�dzy bizantyjskim Wielkim Postem i rzymskokatolickim Adwentem.

W 1. sobot� Wielkiego Postu 1. czytanie to prolog Listu do Hebrajczyk�w (Hbr 1,1-12), przypominaj�cy, i� wielokrotnie i na r�ne sposoby przemawia� niegdy� B�g do ojc�w przez prorok�w, a w tych ostatecznych dniach przem�wi� do nas przez Syna (Hbr 1,1). Natomiast Ewangelia tego dnia (Mk 2,23-3,5) podkre�la, �e to szabat zosta� ustanowiony dla cz�owieka, a nie cz�owiek dla szabatu. Zatem Syn Cz�owieczy jest Panem tak�e szabatu (Mk 2,27-28). Dlatego te� Jezus nie gani uczni�w, i� w szabat zrywaj� k�osy, a i sam tego dnia uzdrawia cz�owieka. A zatem ta Ewangelia przestrzega przed nadmiernym rytualizmem i pokazuje, �e wszelkie prawa Boskie i ludzkie maj� s�u�y� dobru cz�owieka.

1. sobota Wielkiego Postu to tak�e wspomnienie �w. Teodora Tyrona, m�czennika, kt�ry na pocz�tku IV w. odm�wi� oddania czci poga�skim b�stwom. Dlatego te� ku jego czci czytane s� ponadto czytania ku czci m�czennika (2 Tm 2,1-10; J 15,17-16,2) traktuj�ce o walce i prze�ladowaniach. Z kolei trzy nast�pne soboty Wiekiego Postu (od drugiej do czwartej) s� dniami szczeg�lnej modlitwy za zmar�ych. Dlatego te� w te soboty czytane s� dodatkowo czytania o zmar�ych, te same, kt�re proklamuje si� w Przedpo�ciu, w Sobot� Mi�sopustn�, kt�ra tak�e p�wi�cona jest ami�ci zmar�ym (1Tes 4,13-17; J 5,24-30). Jedynie w 4. sobot� Wielkiego Postu czytane jest inne 1. czytanie o zmar�ych (1Kor 15,47-57), w kt�rym mowa jest o przemianie w cz�owieku tego, co zniszczalne i �miertelne w niezniszczalne i nie�miertelne.Na ko�cu tego wywodu �w. Pawe� dzi�kuje Bogu za to, �e da� nam odnie�� zwyci�stwo przez Pana naszego, Jezusa Chrystusa (1Kor 15,57).

W 2. sobot� Wielkiego Postu 1. czytanie z dnia (Hbr 3,12-16) zach�ca m.in. do otwarcia si� na Chrystusa i odrzucenia niewiary rozumianej jako odst�pstwo od Boga. Natomiast Ewangelia (Mk 1,35-44) opisuje poszukiwanie i znalezienie Jezusa przez uczni�w oraz uzdrowienie tr�dowatego. Ta ostatnia scena w du�ej mierze stanowi figur� sakramentu pokuty, gdzie osoba tr�dowata ze wzgl�du na swoj� chorob� obrazuje chrze�cijanina wy��czonego ze spo�eczno�ci wiernych z powodu swoich grzech�w. Jezus oczyszcza tr�dowatego, ale nakazuje mu uda� si� do kap�ana, aby ten potwierdzi� uzdrowienie. Podobny proces oczyszczenia dokonuje si� w sakramencie pokuty, kiedy to B�g uzdrawia cz�owieka z jego chor�b duchowych, a kap�an jako przedstawiciel Ko�cio�a staje si� �wiadkiem tego uzdrowienia.

Przes�anie Aposto�a z 3. soboty Wielkiego Postu (Hbr 10,32-38) skierowane jest do ochrzczonych. Autor listu zach�ca wiernych, aby nie wyzbywali si� ufno�ci, kt�ra znajduje wielk� odp�at�. Potrzebujecie bowiem wytrwa�o�ci, aby�cie po wype�nieniu woli Bo�ej dost�pili spe�nienia obietnicy. Jeszcze bowiem kr�tka, bardzo kr�tka chwila i przyjdzie Ten, kt�ry ma nadej�� i nie sp�ni si� (Hbr 10,35-37).Natomiast Ewangelia (Mk 2,14-17) m�wi o powo�aniu celnika Lewiego przez Jezusa oraz o Jego uczcie z celnikami i grzesznikami. W ten spos�b Jezus przypomina, i� Jego misja polega na powo�ywaniu grzesznik�w, co winno napawa� nadziej� wszystkich wierz�cych prze�ywaj�cych Wielki Post.

W 4. sobot� Wielkiego Postu Aposto� (Hbr 6,9-12) g�osi nadziej� poprawy: spodziewamy si� czego� lepszego i bliskiego zbawienia. (...) Pragniemy za�, by ka�dy z was t� sam� gorliwo�� w doskonaleniu nadziei a� do ko�ca, aby�cie nie stali si� ospa�ymi, ale na�ladowali tych, kt�rzy przez wiar� i cierpliwo�� sta� si� dziedzicami obietnic (Hbr 6,9b.11-12). Z kolei Ewangelia opisuje uzdrowienie g�uchoniemego (Mk 7,31-37). Tre�� tej Ewangelii, a zw�aszcza opisany w niej obrz�d otwarcia uszu i j�zyka przypomina, i� Wielki Post by� niegdy� przygotowaniem katechumen�w do chrztu.

5. sobota Wielkiego Postu, zwana tak�e akatystn�, po�wi�cona jest Bogurodzicy. Dlatego w tym dniu czytane s� dwa Aposto�y i dwie Ewangelie: z dnia i o Matce Bo�ej. Te ostatnie s� fragmentami biblinymi czytanymi w tradycji bizantyjskiej w niemal wszystkie �wi�ta maryjne, opisuj�ce wystr�j starotestamentowego, �wi�tego Przybytku (Hbr 9,1-9) oraz go�cin� Jezusa u Marty i Marii, a tak�e kr�tki dialog Jezusa z pewn� kobiet�, kt�ra wychwala�a Bogurodzic� (�k 10,3-42; 11,27-28). Natomiast 1. czytanie z dnia (Hbr 9,24-28) g�osi nadziej� zwi�zan� z drugim przyj�ciem Chrystusa, kt�ry raz jeden by� ofiarowany dla zg�adzenia grzech�w wielu, drugi raz uka�e si� nie w zwi�zku z grzechem, lecz dla zbawienia tych, kt�rzy Go oczekuj� (Hbr 9,28). Z kolei Ewangelia (Mk 8,27-33) opisuje wyznanie Piotra, i� Jezus jest Mesjaszem, a tak�e zapowied� m�ki, �mierci i zmartwychwstania, o kt�rej Jezus otwarcie m�wi� swoim uczniom. Wtedy jednak Piotr zacz�� upomina� Jezusa na osobno�ci, a Jezus zgani� za to Piotra, m�wi�c: zejd� mi z oczu szatanie, bo nie my�lisz po Bo�emu, lecz po ludzku (Mk 8,33b). Ta Ewangelia przypomina wszystkim, kt�rzy z�o�yli lub maj� zamiar z�o�y� wyznanie wiary w Chrystusa, i� trzeba by� co do jego wype�niania konsekwentnym.

Sobota �azarza

W tradycji bizantyjskiej Wielki Post w sensie �cis�ym ko�czy si� w pi�tek przed Niedziel� Palmow�. Kolejny dzie�, poprzedzaj�cy Niedziel� Palmow�, zwany Sobot� �azarza, rozpoczyna kolejny, szczeg�lny okres liturgiczny, jakim jest Wielki Tydzie�. Motywem przewodnim tej soboty jest wydarzenie wskrzeszenia �azarza (J 11,1-46). Podczas Eucharystii ten w�a�nie fragment jest odczytywany w ramach Ewangelii. Wskrzesznie �azarza ukazuje Bosk� pot�g� Chrystusa, kt�ry sam wnet uda sie dobrowolnie na m�k� i �mier�. Dlatego te� Sobota �azarza, wypadaj�ca na sze�� dni przed Pasch� Chrystusa[19], stanowi zapowied� i r�kojmi� zmartwychwstania powszechnego[20]. Na takie rozumienie znaczenia tego dnia wskazuj� przede wszystkim czytania biblijne i teksty liturgiczne.

I tak, na jutrzni Soboty �azarza �piewane s� hymny jutrzni niedzielnej, takie jak Anielski ch�r zadziwi� si�, widz�c Ciebie policzonego ze zmar�ymi i Zmartwychwstanie Chrystusa zobaczywszy. W tych hymnach wyra�ona zosta�a radosna nowina o zmartwychwstaniu powszechnym. W przeciwie�stwie do tre�ci sob�t Wielkiego Postu w tym dniu nie �piewa si� pie�ni o zmar�ych. Natomiast podczas Eucharystii zamiast hymnu �wi�ty Bo�e �piewany jest wers z listu �w. Paw�a Wy wszyscy, kt�rzy zostali�cie w Chrystusie ochrzczeni, w Chrystusa przyoblekli�cie si� (Ga 3,27)[21]. W tym dniu te� dniu w X-XI w. patriarcha Konstantynopola udziela� chrztu w �wi�tyni M�dro�ci Bo�ej, prawdopodobnie tylko ma�ym dzieciom[22]. Natomiast Aposto� czytany na Eucharystii tego dnia (Hbr 12,28-13,8) przypomina o braterskiej mi�o�ci, go�cinno�ci, o okazaniu mi�osierdzia wi�niom i cierpi�cym, o szacunku do ma��e�stwa, walce z zach�anno�ci� na pieni�dze i na�ladowaniu wiary prze�o�onych, kt�rzy g�osili S�owo Bo�e. Wreszcie czytanie to ko�czy si� formu��: Jezus Chrystus – wczoraj i dzi�, ten sam tak�e na wieki (Hbr 13,8).

R�wnie� teksty liturgiczne ukazuj� Sobot� �azarza jako zapowied� zmartwychwstania powszechnego, czego przyk�adem mog� by� s�owa wyj�te z g��wnego hymnu (troparionu) tego dnia i Niedzieli Palmowej: Zmartwychwstanie powszechne przed swoj� m�k� potwierdzaj�c, z martwych wskrzesi�e� �azarza, Chryste Bo�e[23]. Natomiast w nieszporach Soboty �azarza, odprawianych w pi�tek wieczorem, mowa jest tak�e o zapowiedzi zwyci�stwa Chrystusa nad piek�em: Panie, Tw�j g�os zniszczy� kr�lestwo piek�a, s�owo Twoje pot�ne wskrzesi�o z grobu umar�ego od czterech dni i �azarz sta� si� zbawiennym praobrazem ponownego narodzenia. Wszystko jest dla Ciebie mo�liwe, Panie, W�adco wszystkiego![24] Kolejny hymn dodaje: Us�yszawszy g�os [Chrystusa], gorzkie i nienasycone piek�o, dr��c ze strachu i wielce zawodz�c, traci �azarza[25]. Z kolei jeden z hymn�w nieszpor�w Niedzieli Palmowej, odprawianych w sobot� wieczorem, g�osi: Zapowiadaj�c nam swoje �wi�te zmartwychwstanie, podnios�e� swoim nakazem zmar�ego,pozbawionego �ycia �azarza, Twojego przyjaciela, o Dobry, z grobu, od czterech dni pochowanego i cuchn�cego[26].

A zatem Sobota �azarza ma charakter zapowiedzi czy wr�cz proroctwa zmartwychwstania Chrystusa, a za Nim wszystkich ludzi. W tym kontek�cie sobota ta jawi si� jako namiastka Wielkanocy, o czym mo�e �wiadczy� z�agodzenie postu tego dnia poprzez mo�liwo�� spo�ywania oleju, wina i kawioru[27], kt�ry nawi�zuje do wielkanocnego jajka, symbolu nowego �ycia.

Wielka Sobota

Spo�r�d wszystkich sob�t przygotowuj�cych wiernych do �wi�ta Wielkiejnocy, z pewno�ci� poczesne miejsce zajmuje Wielka Sobota, kt�rej przes�anie i znaczenie najlepiej zdaje si� opiewa� jeden z hymn�w liturgicznych tego dnia: Dzisiejszy dzie� w spos�b mistyczny zapowiedzia� wielki Moj�esz, m�wi�c: „I pob�ogos�awi� B�g dzie� si�dmy”. Oto jest ta b�ogos�awiona sobota, oto dzie� odpocznienia, w kt�rym spocz�� od wszystkich swoich dzie� Jednorodzony Syn Bo�y, kt�ry z Opatrzno�ci przyj�� �mier� i odpoczywa� ciele�nie w sobot� (dos�. ciele�nie sobotowa�). Ale On powr�ci przez swoje zmartwychwstanie, da nam �ycie wieczne jako jedyny dobry i mi�uj�cy cz�owieka[28]. A zatem Wielka Sobota rozumiana jest tu jako dzie� odpoczynku Boga tak po dziele stworzenia, jak i po dziele zbawienia.

Ju� jutrznia Wielkiej Soboty odprawiana z zasady wieczorem w Wielki Pi�tek m�wi o zbli�aj�cym si� zwyci�stwie Chrystusa nad �mierci� i piek�em. I tak, w hymnach stacyjnych[29] opiewaj�cych Jezusa z�o�onego do grobu, brzmi� m.in. takie s�owa: Chryste �ycie! Zosta�e� z�o�ony w grobie, �mierci� zgubi�e� �mier� i wytoczy�e� �ycie �wiatu[30]. Dalej padaj� pytania retoryczne: Zbawco, jak�e otch�a� zniesie Twoje przyj�cie? Czy� nie zostanie skruszona, zamroczona i o�lepiona blaskiem Twojej �wiat�o�ci?[31] Z kolei inny hymn stacyjny tak opiewa Chrystusa: O, S�owo, pi�kna nie mia�e�, ani wygl�du (por. Iz 53,2), gdy cierpia�e�, ale zmartwychwstawszy upi�kszy�e� ludzi boskimi promieniami[32].

Po hymnach stacyjnych �piewany jest hymn niedzielny Anielski ch�r zadziwi� si�, widz�c Ciebie policzonego ze zmar�ymi, podobnie jak w Sobot� �azarza. Natomiast w ramach kanonu jutrzni[33], zasadnicze i pe�ne nadziei jest przes�anie ostatniej pie�ni, maj�cej nawi�zywa� do hymnu Magnificat (�k 1,46-55), gdzie Chrystus zwraca si� do swej Matki: Nie p�acz nade mn�, Matko, widz�c w grobie Syna, kt�rego w �onie pocz�a� bez nasienia, powstan� bowiem i wys�awi� si� i jako B�g wynios� w chwale tych, kt�rzy nieustannie w wierze i mi�o�ci Ciebie wywy�szaj�. (...) Matko, ziemia przykrywa Mnie z Mej woli, ale ul�k�y si� bramy otch�ani, widz�c Mnie odzianego w skrwawion� szat� zemsty, porazi�em bowiem wrog�w krzy�em jak B�g, powstan� znowu i wywy�sz� Ciebie. Niech rozraduje si� stworzenie, niech wesel� si� wszyscy mieszka�cy ziemi, bowiem otch�a� zosta�a zniewolona. Niewiasty z mirr� niech przybiegn�, Adama z Ew� wybawi� z ca�ym ich rodem i zmartwychwstan� trzeciego dnia[34].

R�wnie� g��bokie przes�anie zawieraj� hymny odmawiane podczas psalm�w pochwalnych (148-150) w ramach jutrzni: C� za widok, jakie� rzeczywiste upokorzenie, Kr�l wiek�w, kt�ry przez cierpienie wype�ni� Opatrzno��, odpoczywa w grobie, daj�c nam nowy odpoczynek. Jemu to za�piewajmy: „Powsta� Bo�e, s�d� ziemi�, bowiem Ty kr�lujesz na wieki, maj�c niezmierzone mi�osierdzie”. (...) Przyjd�cie, zobaczmy nasze �ycie, le��ce w grobie, aby o�ywi� le��cych w grobach[35]. Natomiast pod koniec jutrzni odczytywany jest fragment z ksi�gi proroka Ezechiela (37, 1-14), kt�ry opisuje cud o�ywienia wysuszonych ko�ci. Kolejne czytanie, wyj�te z list�w Paw�owych (1Kor 5, 6-8; Ga 3, 13-14) m�wi o tym, �e Chrystus zosta� z�o�ony jako nasza Pascha. Z kolei Ewangelia (Mt 27, 62-66) m�wi o wydarzeniach, kt�re nast�pi�y nazajutrz po �mierci i pogrzebie Chrystusa.

R�wnie� teksty biblijne i liturgiczne nieszpor�w po��czonych z Liturgi� �w. Bazylego Wielkiego[36], odprawianych z zasady w Wielk� Sobot� w godzinach porannych, kontynuuj� w�tek dotycz�cy nadziei zmartwychwstania i zwyci�stwa Chrystusa nad �mierci� i piek�em. Niekt�re hymny nieszpor�w staraj� si� wr�cz opisa� kondycj� otch�ani po przybyciu do niej Chrystusa: Dzisiaj otch�a� j�cz�c, wo�a: „Lepiej by mi by�o, gdybym nie przyj�a zrodzonego z Maryi, przyszed� bowiem do mnie i zniszczy� moje panowanie, skruszy� spi�owe bramy i dusze, kt�re dot�d trzyma�am, �ywy wskrzesi� B�g. (...) Zniszczona jest moja w�adza, przyj�am Martwego jak jednego ze zmar�ych, ale nie mog� Go utrzyma�, a z Nim strac� i tych, nad kt�rymi kr�lowa�am, martwych od wieku. On bowiem wszystkich wskrzesza. (...) Zniszczona jest moja pot�ga, Pasterz zosta� ukrzy�owany i wskrzesi� Adama. Nie ma ju� tych, nad kt�rymi kr�lowa�am, i tych, kt�rych po�kn�am, gdy by�am silna, wszystkich odda�am. Ukrzy�owany opustoszy� groby, nie ma ju� mocy w�adza �mierci”[37]. R�wnie� czytania ze Starego Testamentu czytane podczas tych nieszpor�w, niejednokrotnie nawi�zuj� do tajemnicy zmartwychwstania. Przyk�adem mo�e by� lektura ca�ej ksi�gi proroka Jonasza, w kt�rej figur� zmartwychwstania Chrystusa jest trzydniowe przebywanie tego� proroka we wn�trzno�ciach wielkiej ryby (por. Jon 2,1-11).

Natomiast podczas wielkosobotniej Liturgii �w. Bazylego Wielkiego w ramach proklamacji S�owa Bo�ego dominuje w�tek chrzcielny, poniewa� w tym dniu udzielano niegdy� chrztu, zar�wno dzieciom jak i doros�ym[38]. St�d te� podobnie jak w Sobot� �azarza, zamiast hymnu �wi�ty Bo�e, �piewane s� s�owa Wy wszyscy, kt�rzy zostali�cie w Chrystusie ochrzczeni, w Chrystusa przyoblekli�cie si� (Ga 3,27)[39]. Z kolei Aposto� (Rz 6, 3-11) m�wi o chrzcie jako zanurzeniu w �mier� i zmartwychwstanie Chrystusa. Po tym czytaniu wyj�tkowo nie �piewa si� Alleluja, ale wersy z psalmu (82,1-8), kt�rego refren zn�w nawi�zuje do zmartwychwstania: O Bo�e, powsta�, odb�d� s�d nad ziemi�, bo wszystkie narody s� Twoj� w�asno�ci� (Ps 82,8). Podczas tego �piewu zmieniane s� okrycia na o�tarzu, ambonach i pulpitach z ciemnych na bia�e. W podobny spos�b duchowni zmieniaj� szaty liturgiczne[40]. Potem diakon lub kap�an czyta Ewangeli� (Mt 28, 1-20), kt�ra nie tylko m�wi o zmartwychwstaniu Chrystusa, ale r�wnie� o nakazie udzielania chrztu nowym uczniom (Mt 28,19). Natomiast podczas Modlitwy Eucharystycznej (Anafory) �piewana jest pierwsza zwrotka hymnu Nie p�acz nade mn�, Matko, kt�ry zabrzmia� ju� podczas jutrzni wielkosobotniej. S�owa ca�ego tego hymnu zabrzmi� jeszcze raz podczas nabo�e�stwa p�nocnego, kt�re w spos�b bezpo�redni poprzedza celebracj� jutrzni paschalnej, rozpoczynaj�cej uroczyste i radosne �wi�towanie Wielkanocy.

* * *

Analizuj�c przes�anie sob�t przygotowuj�cych do �wi�towania Wielkanocy, mo�na zauwa�y�, i� w Przedpo�ciu i Wielkim Po�cie dominuj� dwa zasadnicze zagadnienia: pami�� i modlitwa za zmar�ych oraz wskaz�wki maj�ce pom�c wiernym w dobrym i owocnym przygotowaniu si� do �wi�ta Zmartwychwstania Chrystusa, a tak�e do drugiego przyj�cia Chrystusa. Natomiast Sobota �azarza i Wielka Sobota zwiastuj� ju� nadchodz�c� rado��, p�yn�c� ze zwyci�stwa Chrystusa nad �mierci� i piek�em, kt�re w pe�ni zostanie obwieszczone i zamanifestowane w dniu Wielkanocy. Dlatego wydaje si�, i� to w�a�nie te dwie soboty nadaj� wszystkim pozosta�ym w�a�ciwego im znaczenia, zwiastuj�c wierz�cym nadziej� na zmartwychwstanie do �ycia wiecznego.

A zatem sobota we wschodnim chrze�cija�stwie postrzegana jest jednocze�nie jako dzie� Stworzenia, a tak�e dzie� oczekiwania i „poprzednik” Dnia Pa�skiego. W tym kontek�cie mo�na by wr�cz zaryzykowa� twierdzenie, i� w tradycji bizantyjskiej sobota w stosunku do niedzieli maj� si� tak do siebie, jak osoba i misja �w. Jana Chrzciciela w stosunku do Jezusa. Sobota jest wi�c poprzednikiem[41], wo�aj�cym na pustyni i wzywaj�cym do nawr�cenia (por. J 1,23), kt�rego misja zmierza do poniesienia m�cze�skiej �mierci na wz�r �w. Jana Chrzciciela. W ten spos�b sobota jawi si� jednocze�nie jako dzie� �mierci i �ycia, a jej niepoj�to�� zdaje si� najlepiej wyra�a� modlitwa kap�ana odmawiana na pocz�tku Eucharystii w tradycji bizantyjskiej: W grobie cia�em, w otch�ani za� dusz� jako B�g, i w raju z �otrem, i na tronie by�e�, Chryste, z Ojcem i Duchem, wszystko wype�niaj�cy, nieopisany[42] .

Creation date : 2013.06.17 • 16:48
Last update : 2013.06.17 • 22:57
Category : Rok liturgiczny
Page read 8181 times

 Print preview      Print the page