| Uwaga! Ten tekst został opublikowany w: „Przegląd Powszechny” 4/1052:2009 s.62-73.
Marek Blaza SJ Wielkopostny antyjudaizm
W ostatnim czasie media regularnie nagłaśniają kwestię dotyczącą napiętych stosunków katolicko-żydowskich. Relacje te poważnie zaczęły się pogarszać po wydaniu przez papieża Benedykta XVI listu apostolskiego motu proprio Summorum Pontificum (7 lipca 2007 r.), na mocy którego można sprawować liturgię według rytu obowiązującego przed wprowadzenia reform Soboru Watykańskiego II. W kontekście relacji katolicko-żydowskich najbardziej drażliwym punktem tej decyzji papieskiej było przywrócenie wielkopiątkowej modlitwy o nawrócenie Żydów. I tak na przykład, rabin Wenecji, Elia Enrico Richetti na łamach jezuickiego czasopisma „Popoli” stwierdził, iż wraz z pontyfikatem Benedykta XVI Kościół zmierza do przekreślenia „50 lat historii” dialogu żydowsko-katolickiego, gdyż błędem obecnego papieża było przywrócenie wraz z mszałem trydenckim modlitwy za Żydów. Podobne stanowisko zajął także główny rabin Rzymu, Ryszard di Segni. Z drugiej strony, ta zaistniała napięta sytuacja w dialogu katolicko-żydowskim wręcz prowokuje do tego, aby w sposób bardziej szczegółowy przyjrzeć się historii owej modlitwy wielkopiątkowej za Żydów. Warto też będzie zatrzymać się na treści tradycyjnego nabożeństwa „Gorzkich Żalów”, z którego po reformach Soboru Watykańskiego II (1962-1965) usunięto wątki antysemickie. Wreszcie pożytecznym będzie dokonanie analizy współczesnych tekstów wielkopiątkowych nabożeństw w bizantyjskiej tradycji liturgicznej, która jest pielęgnowana tak w Kościele prawosławnym, jak i w Kościele greckokatolickim, i w obydwu tych Kościołach od wielu stuleci nie doświadczyła żadnych znaczących reform liturgicznych. Wydaje się, iż dopiero ocena tych wybranych treści wyjętych z liturgii pomoże nam w odpowiedzi na pytanie, w jakiej mierze obecny jest antysemintyzm w nabożeństwach Wielkiego Postu, a zwłaszcza Wielkiego Piątku, tak na chrześcijańskim Zachodzie, jak i Wschodzie.
Wielkopiątkowa modlitwa za Żydów
Od czasów Soboru Trydenckiego (1545-1563), kiedy to nastąpiła uniformizacja rytu łacińskiego, modlitwa za Żydów w liturgii Wielkiego Piątku przybrała bardzo radykalny charakter, nie tylko co do treści, ale co do samej struktury. W ramach zanoszonych kolejno wezwań, modlitwa za Żydów została umieszczona na przedostatnim miejscu: przed modlitwą za pogan, a po modlitwie za schizmatyków i heretyków. Z drugiej strony trzeba zaznaczyć, iż modlitwa ta wyróżniała się odmienną strukturą od wszystkich pozostałych. Zwyczajna bowiem struktura modlitw zanoszonych w liturgii Wielkiego Piątku wyglądała następująco: najpierw zanoszona była prośba za konkretną osobę lub kategorię osób, na końcu której kapłan od razu śpiewał: Módlmy się. Potem diakon wzywał: Zegnijmy kolana, a lud klękał. Następnie subdiakon wzywał: Powstańcie. Po powstaniu wiernych kapłan odmawiał orację w intencji osoby lub osób, których dotyczyła uprzednia prośba. Na końcu oracji lud odpowiadał: Amen. Natomiast przy modlitwie za Żydów kapłan na końcu prośby pomijał wezwanie: Módlmy się, a także pomijane były komendy diakona i subdiakona, tak że w ogóle nie było przyklęknięcia. Ów brak wezwania Módlmy się oraz przyklęknięcia w modlitwie za Żydów w dużej mierze koresponduje z treścią tej modlitwy. W prośbie kapłan modlił się bowiem za wiarołomnych Żydów (pro perfidis Judaeis), aby Bóg i Pan nasz zdarł zasłonę z ich serc, żeby i oni poznali Jezusa Chrystusa, Pana naszego. Równie dosadna była oracja: Wszechmogący, wieczny Boże, który nawet żydowskiej wiarołomności (etiam Judaicam perfidiam) od miłosierdzia Twego nie odrzucasz, wysłuchaj próśb naszych, które za ten lud zaślepiony zanosimy (pro illius populi obcaecatione deferimus), aby poznawszy światło Twojej prawdy, którym jest Chrystus, ze swoich ciemności zostali wyzwoleni. Przez tegoż Chrystusa Pana naszego. Pierwsze, nieznaczne jeszcze złagodzenie dotyczące sposobu zanoszenia modlitwy za Żydów dokonało się w ramach reform liturgii Wielkiego Tygodnia, wprowadzonej przez papieża Piusa XII w 1955 roku na mocy dekretu ogólnego Maxima redemptionis nostrae mysteria. W wyniku tych reform dostosowano strukturę modlitwy za Żydów do struktury pozostałych modlitw, tak że odtąd kapłan po prośbie śpiewał Módlmy się, a następnie lud na komendę diakona Zegnijmy kolana, klękał. Jednak sama treść modlitwy, łącznie ze sformułowaniem „Żydzi wiarołomni”, nie uległo zmianie. Słowo „wiarołomni”, zarówno w prośbie, jak i w oracji usunął dopiero papież Jan XXIII w 1959 roku. Jednak nadal w oracji pozostało wyrażenie „lud zaślepiony” czy „zasłona z ich serc”, tak że cała treść modlitwy nie uległa żadnym zmianom. Radykalna zmiana treści wielkopiątkowej modlitwy za Żydów nastąpiła dopiero po Soborze Watykańskim II, przy wprowadzaniu Mszału Pawła VI w 1970 roku. Odtąd modlitwa ta zajmuje szóste miejsce w kolejności i została umieszczona przed modlitwą za niewierzących w Chrystusa, niewierzących w Boga, rządzących państwami oraz strapionych i cierpiących. W posoborowej liturgii Kościoła rzymskokatolickiego prośba tej modlitwy brzmi następująco: Módlmy się za Żydów, do których przodków Pan Bóg przemawiał, aby pomógł im wzrastać w miłości ku Niemu i w wierności Jego przymierzu. Po prośbie następuje chwlia ciszy albo wezwania Zegnijmy kolana i Postańcie, tak jak przy każdej innej modlitwie odmawianej w ramach modlitwy powszechnej na Liturgii ku czci Męki Pańskiej. Następnie główny celebrans śpiewa orację: Wszechmogący, wieczny Boże, Ty dałeś swoje obetnice Abrahamowi i jego potomkom; wysłuchaj łaskawie prośby swojego Kościoła, aby lud, który niegdyś był narodem wybranym, mógł osiągnąć pełnię Odkupienia. Przez Chrystusa, Pana naszego. W wielkopiątkowej modlitwie za Żydów, zreformowanej w duchu Soboru Watykańskiego II, zrezygnowano zatem z prośby o ich nawrócenie. Nie pojawiają się także w tej modlitwie żadne negatywne epitety, które mogłyby zostać źle odczytane przez samych Żydów. Mowa jest za to o wierności w Bożym przymierzu. Jedyną frazą, która mogłaby zostać odczytana negatywnie w polskim tłumaczeniu tej modlitwy, to nazwanie Żydów ludem, który niegdyś (wyróżn. – M.B.) był narodem wybranym. Jednak oryginalny tekst łaciński oraz inne tłumaczenia na języki narodowe wskazują, iż w istocie chodzi w tej modlitwie o lud, który jako pierwszy został narodem wybranym. Po wprowadzeniu przez Benedykta XVI dosyć szerokiej możliwości sprawowania liturgii według rytu obowiązującego przed wprowadzeniem reform Soboru Watykańskiego II, została specjalnie dla tego rytu wprowadzona nowa wielkopiątkowa modlitwa za Żydów. W pierwszej części tej modlitwy znów pojawia się wątek nawrócenia: Módlmy się także za Żydów, aby Bóg i Pan nasz oświecił ich serca (illuminet corda eorum), by uznali w Jezusie Chrystusie Zbawiciela wszystkich ludzi. Po prośbie następuje wezwanie Módlmy się, a także Zegnijmy kolana i Powstańcie, zgodnie z reformami wprowadzonymi za Piusa XII. Po tych komendach kapłan odmawia orację, która w porównianiu z uprzednią prośbą, jest bardziej stonowana: Wszechmogący wieczny Boże, który chcesz, żeby wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy, spraw łaskawie, aby z wejściem wszystkich narodów do Twego Kościoła, cały Izrael został zbawiony. Przez Chrystusa Pana naszego. A zatem, w tej nowej modlitwie wprowadzonej do rytu przedsoborowego najwięcej kontrowersji wzbudza prośba o to, by Bóg oświecił serca Żydów w celu uznania Chrystusa za Zbawiciela. I to właśnie te słowa zdecydowały o znacznym pogorszeniu się stosunków katolicko-żydowskich. Z drugiej strony, niektóre środowiska tradycjonalistów krytykują Benedykta XVI, iż wygładził on znacznie treść tej modlitwy w porównaniu z jej wersją zawartą w mszale Jana XXIII, gdzie jest wprost mowa o „zaślepieniu”, „ciemnościach” i „zasłonie ich serc”. Jeden z biskupów Bractwa św. Piusa X, jeszcze przed zdjęciem z niego ekskomuniki przez Benedykta XVI, Ryszard Williamson, znany z negowania Holokaustu Żydów, tak oceniił nowo wprowadzoną modlitwę za Żydów do rytu przedsoborowego: (...) Obecna zmiana w liturgii Wielkiego Piątku, pomniejszając świadomość katolików co do istnienia owej prawdziwej „zasłony” etc. wyrządziła szkodę wiecznemu zbawieniu żydów. Pod tym względem Benedykt XVI – obiektywnie rzecz biorąc – ukazał, że jest wrogiem żydów jako takich. Czy może być jakaś prawdziwsza definicja antysemity? Widać zatem, że ta nowa modlitwa w rycie przedsoborowym właściwie wzbudziła niemałe wzburzenie po obu stronach: tak wśród religijnych Żydów, jak i wśród uważających się za ostatnich katolików, którzy zachowali jeszcze wiarę. Co więcej, obie te strony zarzucają Benedyktowi XVI... antysemityzm, choć z innych, wzajemnie wykluczających się powodów. Wątki antysemickie w „Gorzkich Żalach”
Wielkopostne nabożeństwo „Gorzkich Żalów” jest typowo polską formą pobożności ku czci Męki Pańskiej. Nabożeństwo to, wydane drukiem w 1707 roku, wprowadzili Księża Misjonarze w kościele św. Krzyża w Warszawie. W wersji pierwotnej tekstu „Gorzkich Żalów” wątków antysemickich nie brakowało. Jednak po Soborze Watykańskim II wyrażenia antysemickie zostały przeredagowane. Dlatego też przy omawianiu treści antysemickich w treści tego nabożeństwa będą ze sobą zestawiane jednocześnie dwa teksty: używany przed Soborem Watykańskim II i używany obecnie. Już w pierwszej części „Gorzkich Żalów”, w Hymnie w tekście pierwotnym pojawia się następujące sformułowanie: Bije, popycha Żyd nieposkromiony, nielitościwie z tej i z owej strony. Za włosy targa, znosi w cierpliowści Król z wysokości. We współczesnej wersji pierwsza fraza powyższego tekstu brzmi: Bije, popycha tłum nieposkromiony. Kolejny wątek antysemicki znajdował się w Lamencie duszy nad cierpiącym Jezusem: Jezu! Na zabicie okrutne, cichy Baranku, od Żydów szukany, Jezu mój kochany. Tym razem wyrażenie od Żydów szukany zostało przeredagowane na od wrogów szukany. W drugiej części, w Hymn w pierwotnej wersji rozpoczynał się od następującuch słów: Przypatrz się duszo, jak cię Bóg miłuje, jako dla ciebie sobie nie folguje. Przecież Go bardziej, niż żydowska dręczy, złość twoja męczy. Tekst ten nie wydaje się być wprost antysemicki, bo jednak na jego podstawie to współczesny grzech osobisty chrześcijanina bardziej przysparza mąk Chrystusowi niż to, co uczynili Mu Żydzi w drodze na śmierć krzyżową. Mimo to pierwotne słowo żydowska zostało zamienione na katowska. Od sformułowania antyżydowskiego rozpoczynał się również w drugiej części Lament duszy nad cierpiącym Jezusem: Jezu! Od żydostwa niewinnie, jako łotr, godzien śmierci obwołany, Jezu mój kochany! Tym razem słowo żydostwo zastąpione zostało słowem pospólstwo. W tymże Lamencie obecny był jeszcze jeden wątek antysemicki: Jezu! Z naigrawania od Żydów, na pośmiewisko purpurą odziany, Jezu mój kochany! We współczesnej wersji całe sformułowanie z naigrawania od Żydów zostało zmienione na od żołnierzy niegodnie. Również trzecia część „Gorzkich Żalów” nie była wolna od antyjudaizmu. I tak, w Lamencie duszy nad cierpiącym Jezusem śpiewano: Jezu! Jawnie wpośród dwóch łotrów, zelżywie od Żydów ukrzyżowany, Jezu mój kochany! We współczesnej wersji tekst ten brzmi następująco: Jezu, jawnie pośród dwu łotrów na drzewie hańby ukrzyżowany, Jezu mój kochany! Posoborowy tekst „Gorzkich Żalów” wolny jest zatem od sformułowań antysemickich. Z drugiej strony, należy przypuszczać, iż niektórzy przynajmniej zwolennicy liturgii przedsoborowej, będą korzystać lub już korzystają z pierwotnej wersji tekstu „Gorzkich Żalów”. Wówczas okaże się, iż wprowadzona przez Benedykta XVI wielkopiątkowa modlitwa za Żydów co do antyjudaizmu w swoim przesłaniu jest znacznie bardziej łagodna od pierwotnej treści „Gorzkich Żalów”.
Wątki antysemickie w wielkopiątkowych tekstach liturgicznych tradycji bizantyjskiej
Dotychczasowa refleksja dotycząca wątków antysemickich, skupiająca się na wielkopiątkowej modlitwie za Żydów i typowo polskim nabożeństwie wielkopostnym „Gorzkich Żalów”, mogłaby prowadzić do wniosku, iż tego typu wątki związane są jedynie z tekstami nabożeństw odprawianych w Kościele rzymskokatolickim. Dlatego też w celu zburzenia tego stereotypu w tej części niniejszego artykułu zostaną przybliżone wybrane teksty liturgiczne z Wielkiego Piątku, którymi bez żadnych zmian od wieków posługują się Kościoły tradycji bizantyjskiej, czyli Kościół prawosławny i Kościół greckokatolicki. Pierwsze wątki antysemickie pojawiają się już w nieszporach Wielkiego Czwartku, które od strony liturgicznej właściwie rozpoczynają już nowy dzień liturgiczny, tzn. Wielki Piątek. Choć większość tekstów nieszporów Wielkiego Czwartku skupia się na Judaszu i jego zdradzie, to jednak pojawia się również w tym kontekście krytyka narodu żydowskiego: Zaprawdę, Judasz jest owocem swego narodu, który mannę jadł na pustyni i w tym samym czasie szemrał na swego Karmiciela. Niewdzięczni, mając w ustach niebiański chleb, szemrali na Boga. I oto nieprawy, trzymając w ustach niebiański Chleb, przygotował zdradę Zbawiciela. (...) Zaprawdę, oto nieprawy syn swego narodu, razem z nim znalazł zgubę. Kolejne wątki antysemickie pojawiają się na jutrzni Wielkiego Piątku, sprawowanej zwykle wieczorem w Wielki Czwartek. W ramach tej jutrzni odczytywanych jest 12 fragmentów Ewangelii opisujących mękę, śmierć i pogrzeb Chrystusa. Są one przeplatane śpiewaniem antyfon opiewających mękę Pańską. Wiele z tych tekstów oskarża wprost Żydów o zabicie Jezusa, czego przykładem jest choćby przesłanie zawarte w 6. antyfonie: Dziś do krzyża przybili Żydzi Tego, który rozsiekł morze laską i wywiódł ich na pustynię. Dziś włócznią przebili Jego żebra, a plagami On dla nich zranił Egipt. I żółcią napoili Tego, który mannę zesłał im na pokarm jak deszcz. Również w 12. antyfonie pojawiają się słowa oskarżające Żydów: Prawodawcy Izraela, Judejczycy i faryzeusze, chór apostolski woła do was: „Oto świątynia, którą wyście zburzyli, oto Baranek, którego wyście ukrzyżowali i oddali grobowi, ale z mocy swej zmartwychwstał. Nie bądźcie obłudni, Żydzi, On to jest, który wybawił w morzu i karmił na pustyni”. Z kolei w treści 13. antyfony zawarte jest już nie tylko oskarżenie Żydów o skazanie na śmierć Chrystusa, ale także prośba o odpłatę za ten niegodziwy postępek: Zgromadzenie żydowskie u Piłata uprosiwszy Twoje ukryżowanie, Panie, winy w Tobie nie znalazłszy, zasługującego na karę Barabasza uwolnili i Ciebie sprawiedliwego osądzili, wstrętnego zabójstwa grzech naśladując. Daj im, Panie, to, na co zasłużyli (wyróżn. – M.B.), albowiem kłamliwie przeciw Tobie knuli . Treść tej modlitwy co do antyjudaizmu nie da się zatem porównać z żadną wyżej omawianą modlitwą w Kościele rzymskokatolickim. Słowa 15. antyfony nakazują chrześcijanom odcięcie się od świętowania Paschy żydowskiej: Nie świętujmy jak Żydzi, albowiem Paschą naszą za nas ofiarowaną jest Chrystus. Tekst ten ściśle łączy się z zakazem zawartym w 7. kanonie Kanonów Apostolskich (IV/V w.), do którego wschodnie chrześcijaństwo przywiązuje bardzo dużą wagę: Jeśli biskup, prezbiter i diakon odprawi święto Paschy w tym samym czasie, co Żydzi, przed wiosenną równonocą, zostanie złożony z urzędu. Z kolei w hymnie śpiewanym po 9. czytaniu Ewangelii (J 19,25-37) na jutrzni Wielkiego Piątku sam Bóg żali się: dwa występki popełnił pierworodny syn mój Izrael: opuścił Mnie, Źródło wody żywej i wykopał sobie studnię zatrutą. Mnie na drzewie ukrzyżował, Barabasza zaś uprosił i wypuścił. Zatrwożyło się niebo z tego powodu i słońce promienie skryło. Ty zaś, Izraelu, nie zawstydziłeś się, ale śmierci Mnie wydałeś. Odpuść im, Ojcze święty, albowiem nie wiedzą, co uczynili. W innym hymnie, umieszczonym po 11. fragmencie Ewangelii (J 19,38-42), Kościół pyta Żydów: Ludu nieprawy i bezbożny! Dlaczego zamyślasz złe rzeczy?Dlaczego Życie wszystkich na śmierć skazałeś? Kolejny tekst oskarżający Żydów o zabicie Jezusa znajduje się w tercji Wielkiego Piątku: Panie, osądzili Cię Żydzi na śmierć, Życie wszystkich, ci, którzy Morze Czerwone dzięki lasce przeszli, do krzyża Cię przybili. Ci, którzy z kamienia miód ssali, żółć Tobie przynieśli. Natomiast w sekście jeden z hymnów wprost mówi o odrzuceniu Żydów przez Jezusa i powołaniu w ich miejsce pogan: Tak mówi Pan do Żydów: „Ludu mój, cóżem ci uczynił? Albo czym zawinił? Ślepcom waszym przywróciłem wzrok, trędowatych oczyściłem, męża leżącego na łożu podniosłem. Ludu mój, cóżem ci uczynił? A czym mi odpłacasz? Za mannę żółcią, za wodę octem, zamiast kochać Mnie, do krzyża Mnie przybiliście. Dłużej nie mogę tego ścierpieć, przywołam moich pogan i oni Mnie uwielbią z Ojcem i Duchem i Ja im dam życie wieczne” . * * * Dokonując porównania treści wybranych tekstów liturgicznych tradycji łacińskiej i bizantyjskiej, bez większych trudności da się się zauważyć, iż obecnie wątki antysemickie w tej pierwszej tradycji praktycznie nie występują. Za wyjątek może być uznane jedynie sformułowanie zawarte w nowo wprowadzonej przez Benedykta XVI wielkopiątkowej modlitwie za Żydów w mszale przedsoborowym: Módlmy się także za Żydów, aby Bóg i Pan nasz oświecił ich serca (illuminet corda eorum), by uznali w Jezusie Chrystusie Zbawiciela wszystkich ludzi. I to właśnie wezwanie stało się obecnie główną kością niezgody w dialogu katolicko-żydowskim. To jedno sformułowanie zdaje się przysłaniać oczywisty fakt, iż w mszale posoborowym, którym przecież posługuje się przytłaczająca większość wspólnot Kościoła rzymskokatolickiego, w ogóle nie ma żadnych kontrowersyjnych wyrażeń odnoszących się do Żydów. Podobnie rzecz ma się z polskim nabożeństwem „Gorzkich Żalów”. Z zasady używana jest przecież posoborowa wersja tego nabożeństwa, w której już nie występują wątki antysemickie. Z drugiej strony, nawet jeżeli jakieś poszczególne wspólnoty uważające się za tradycjonalistyczne posługiwałyby się wersją przedsoborową „Gorzkich Żalów”, to na tle wszystkich wspólnot pielęgnujących to nabożeństwo, będą one stanowiły jedynie nieznaczący margines. Inaczej zgoła kwestia wątków antysemickich przedstawia się w bizantyjskiej tradycji liturgicznej, która nie przeszła żadnych znaczących reform, ani w Kościele prawosławnym, ani w Kościele greckokatolickim. Dlatego też wątki antysemickie nadal są w tej tradycji obecne i żywe, a w porównaniu z łacińskimi tekstami liturgicznymi sprzed Soboru Watykańskiego II, zdają się one być nawet bardziej intensywne i agresywne. Ponadto należy podkreślić, iż siła oddziaływania bizantyjskiej tradycji liturgicznej na kulturę w niektórych przynajmniej regionach świata (np. Rosji, Ukrainy, Białorusi, Rumunii, w krajach bałkańskich) z pewnością jest nieporównywalnie większa niż tradycjonalistycznych wspólnot tradycji łacińskiej, sprawujących sakramenty i inne nabożeństwa według rytu sprzed Soboru Watykańskiego II. W tym kontekście pojawia się pytanie, dlaczego środowiska żydowskie nie protestują przeciwko tak wyrazistemu i otwartemu antyjudaizmowi, obecnemu w liturgii Kościoła prawosławnego i Kościoła greckokatolickiego? Pierwszym powodem może być fakt, iż teksty te są mało znane i nierozpowszechnione. Ponadto są one częstokroć śpiewane w językach niezrozumiałych przez samych wiernych (np. po grecku czy po starocerkiewnosłowiańsku). Co więcej, sprawowanie nabożeństw w językach martwych w dużej mierze skrywa antysemickie przesłanie wyżej zacytowanych tekstów wielkopiątkowych. Natomiast śpiewanie tychże tekstów w językach narodowych może stać się o tyle niebezpieczne, iż wierni zrozumieliby ich treść, w wyniku czego doszłoby albo do konsternacji, albo wręcz do wywołania nastrojów antysemickich w danej wspólnocie wierzących. A zatem, na podstawie porównania wyżej zaprezentowanych tekstów liturgicznych środowiska żydowskie winny raczej obawiać się antyjudaizmu, który propagowany jest w Kościele prawosławnym czy Kościele greckokatolickim. Spośród tych dwóch pierwszy najprawdopodobniej zostanie zaatakowany Kościół greckokatolicki. Rabini być może zechcą bowiem domagać się od papieża, aby ten nakazał katolikom tradycji bizantyjskiej usunięcie wątków antysemickich z tekstów liturgicznych, tym bardziej, że w większości przypadków grekokatolicy sprawują swoje nabożeństwa w językach narodowych. Z drugiej strony katolickie Kościoły wschodnie w odniesieniu do swoich tradycji liturgicznych cieszą się szeroką autonomią, przez co papież raczej nie będzie chciał aż tak stanowczo forsować rewolucyjnych zmian w tekstach liturgicznych tych Kościołów. Dlatego tym łatwiej byłoby wtedy obwinić papieża za to, iż nie chce on tak naprawdę poprawić relacji z judaizmem. W kontekście owych oskarżeń ze strony środowisk żydowskich o recesję w stosunkach z Kościołem rzymskokatolickim zaistniałą wskutek wprowadzenia do wielkopiątkowej modlitwy za Żydów w rycie przedsoborowym jednego kontrowersyjnego sformułowania, razi milczenie tychże samych środowisk w stosunku do Kościoła prawosławnego, który w tekstach liturgicznych głosi antyjudaizm. Co więcej, również antyjudaizm, a przynajmniej postulat konieczności uznania przez Żydów Chrystusa jako Zbawiciela propagowany jest przez niektórych przynajmniej swoich przedstawicieli hierarchii Kościoła prawosławnego. Obecnie postulat nawrócenia Żydów głosi na przykład znany rosyjski teolog prawosławny, diakon Andriej Kurajew: Izrael nie jest narodem wybranym przez Boga, lecz stworzonym przez Boga. „Lud ten, który sobie utworzyłem” (Iz 43,21). (...) Izraelnie dostrzegł tego momentu w swojej historii, kiedy powinien był otworzyć się przed światem. Dał światu Chrystusa, ale sam tego nie zauważył. (...) Chrześcijanie jednakwidzą możliwość świetlanej i twórczej przyszłości dla Izraela jako narodu. Jeśli Izrael kiedyś przyjmie Chrystusa, na nowo stanie się wybrańcem Bożej miłości. (...) Kiedy chrześcijanie wzywają Żydów do przyjęcia Ewangelii – nie należy tego nazywać „teologicznym poniżeniem judaizmu”. Nie należy wymagać, by „chrześcijaństwo zmieniło swoje misyjne założenia”. Czyż powyższe słowa znanego prawosławnego teologa nie współbrzmią z przesłaniem nowo wprowadzonej wielkopiątkowej modlitwy za Żydów w rycie przedsoborowym? Dlaczego zatem środowiska żydowskie krytykują jedynie Benedykta XVI za wprowadzenie tej modlitwy, a nie reagują na antyjudaizm w bizantyjskich tekstach liturgicznych Wielkiego Piątku czy publicznie wyrażane poglądy przedstawicieli Kościoła prawosławnego dotyczące nawrócenia Żydów na chrześcijaństwo? Czy aby środowiska te nie kierują się pragmatyzmem albo polityczną poprawnością, albo wręcz alergią na katolicym jako taki?
Creation date : 2013.06.17 • 23:30
Last update : 2013.06.17 • 23:30
Category : Rok liturgiczny
Page read 7687 times
 Print preview
 Print the page
|
![[en]](inc/lang/en.gif)
![[ua]](inc/lang/ua.gif)
160 members
visitors
visitors online
Reactions to this article
Top